37979 skanuj0002

88p Lx%

.[■4 l. Podziały socjopoJitycznc i konflikty w Europie

i proces zmiany społecznej. Kategoria podziału socjopolitycznego pozostaje więc czymś w rodzaju syntezy obu nurtów myślenia, ogniwem pośredniczącym, łączącym strukturę społeczną z porządkiem polityc2no-instytucjonalnym. Wydaje się. iż należy docenić w analizie politologicznej argumenty obu stron. Fuzja tych dwOch stanowisk jest zabiegiem bardzo trudnym, dlatego podejmujący ten temat są zbyt często skłonni do redukowania samego konceptu - jak piszą o tym 5. Bar-toiini i P. Mair - ..w dóP. czyli sprowadzania go do pojęcia ..podziału społecznego", lub ..w górę" - do pojęcia ..konfliktu politycznego"¹.

S. Bartolini i P. Mair proponują teoretycznie autonomiczną definicję podziału socjopolitycznego. który jest traktowany jako ogniwo łączące strukturę społeczną 7. układem politycznym. Wydaje się to 2resztą naturalne, zważywszy, iż obaj autorzy. a zwłaszcza P Mair. pozostają pod silnym wpływem teorii S. Rokkana i jego ..genetycznej" metody interpretacji zjawisk politycznych (o czym w dalszej części tego rozdziału). Obaj autorzy w obrębie pojęcia podziału socjopolitycznego wyróżniają trzy powiązane zc sobą poziomy: empiryczny, normatywny i organizacyjny*.

Poziom empiryczny określa społeczny i grupowy i kontekst konkretnego podziału socjopolitycznego. Chodzi o takt podział społeczny, który dzieli łudzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne (np. zawód, religijność. wykształcenie, pleć. przynależność do grupy etnicznej). Posługując się wspomnianymi zmiennymi, jesteśmy w stanie wyodrębnić w ramach społeczeństwa grupy społeczne, które tworzą jego strukturę. W ten sposób definiujemy społeczną bazę ewentualnego konfliktu, posługując sic socjologiczną Kategorią grupy społecznej. Jednakże sama grupa społeczna Jako ogniwo układu stratyfikacyjne-go nic konstytuuje jeszcze podziału socjopolitycznego. Może się przecież okazać, iż określona grupa społeczna nic formułuje konkretnych i na tyle odrębnych interesów, by na tej podstawie wysunąć sugestię o pojawieniu się specyficznej tożsamości. Taka zbiorowość społeczna nie może funkcjonować w sferze polityki l w związku z tym nie przyciąga zainteresowania politologa. Fakt uznania poziomu empirycznego za Istotny element pojęcia podziału socjopolitycznego nakazuje wyłączyć z tej kategorii wszystkie tc konflikty, laóre pojawiają się jedynie na poziomie polityki, nie mając swoistego wsparcia w strukturze grupowej społeczeństwa (np. podziały polityczne dotyczące zagadnienia rozbrojenia czy też lądu i porządku!. Charakterystyczna Jest dla nich płynność, wynikająca z koniunkturalnego traktowania ich przez partie polityczne, które tworzą tymczasowe i nietrwale „koalicje wyborcze".

Określona grupa, by siać się stroną podziału społecznego, musi być świadoma faktu dysponowania kolektywną tożsamością i. co więcej, musi być gotowa do działania w imię jej obrony, skonsolidowania czy też promowania. Tożsamość grupowa ;o układ wartości, przekonań, postaw. zachowań lub nawet uprzedzeń dominujący w świadomości zbiorowej członków grupy, który decyduje o powstaniu poczucia własnej odrębności grupowej a niekiedy - nawet wyjątkowości. W ten sposób ujawnia się w procesie .konstruowania” podziału socjopolitycznego po- ^{1 2}

1.1. Kategoria podziału socjopolitycznego

15

ziom normatywny. Częścią procesu tworzenia tożsamości grupowej pozostaje zjawisko kształtowania - na podstawie uświadamianych potrzeb - określonych interesów, których zaspokojenie jest traktowane Jako zasadniczy cel działań grupy. Jeżeli tc interesy nabierają charakteru politycznego, a więc leli realizacja musi wiązać się z uzyskaniem przez grupę kontroli nad ośrodkami władzy publicznej, to grupa społeczna wchodzi w sferę przetargów politycznych, a jej subiektywne poczucie odrębności nabiera nowej kwalifikacji. Nie będziemy jednak mieli do czynienia z podziałem socjopolitycznym, gdy określona grupa społeczna występuje w ramach rynku politycznego w roli monopolisty. Podział socjopolityczny oznacza. iż muszą istnieć strony konfliktu, a obecność rywala Jest odbierana jako realne zagrożenie w wyścigu o podział zasobów politycznych. Pewne grupy społeczne, dysponujące zarówno „obiektywnym" bytem. Jak i odrębną tożsamością, mogą nie być zainteresowane polityzacją własnych interesów grupowych (wniesieniem ich na arenę polityczną). Nie musi to wynikać z ich monopolistycznego statusu, ale raczej z przekonania, Iż zaspokojenie konkretnych inicresów nie wymaga włączenia sle w publiczny proces dystrybucji dóbr politycznych, gdyż oczekiwania członków grupy mają inny niż polityczny wymiar (np. kulturowy, artystyczny, wyznaniowy). W Wielkiej Brytanii czy w państwach skandynawskich ukształtowało sic głębokie społeczne przekonanie, iż religia jest kwestią prywatną i nie należy mieszać jej z polityką. W krajach tych nie pojawiły się religijne podziały socjopolitycznc. a przecież heterogeniczna struktura wyznaniowa istniejąca w Wielkiej Brytanii mogłaby dać impuls w tym kierunku. Należy Jednak pamiętać i o tym. lź na proces ewentualnej polityzacji określonych kwestii społecznych może wpływać poczucie zagrożenia wśród zwolenników jednej z opcji czy wręcz poczucie cleprywacji. Jednakże w Wielkiej Brytanii zjawisko to nie wystąpiło.

W przekonaniu autorów ukoronowaniem procesu tworzenia konkretnego podziału socjopolitycznego Jest pojawienie się struktury organizacyjnej (poziom organizacyjny). W ter. sposób „obiektywne" (strukturalne) oraz „subiektywne" (aksjologiczne) aspekty procesu rozwarstwienia społecznego nabierają wyrazu instytucjonalnego. a interesy grupowe jednej ze stron konfliktu nabierają charakteru strukturalnego. Najistotniejszym momentem w tym procesie staje się uświadomienie przez elity, iż realizacja interesów może nastąpić tylko poprzez przechwycenie kontroli nad funkcjonowaniem areny parlamentarno-gabinetowej, centrum, gdzie ścierają się sprzeczne interesy, a efektem jest sformułowanie polityki publicznej państwa. Skoro współczesna polityka zachodnioeuropejska, traktowana jako sekwencja kolejnych zjawisk prowadzących do strukluryzacjl rywalizacji politycznej. ma wyraźne cechy „polityki partyjnej", to w efekcie właśnie pojawienie się tego typu organizacji znamionuje zamknięcie procesu powstawania podziału socjopolitycznego.

Korzystając z sugestii obu autorów, można przyjąć, iż podziały socjopoli tyczne to I stabilne układy polaryzacji i różnicowania wspólnoty politycznej, w ramach których określone grupy społeczne udzielają poparcia konkretnym kierunkom polityki oraz partiom postrzeganym jako reprezentanci tych opcji, podczas gdy inne grupy społeczne popierają opozycyjne kierunki polityki oraz partie”³.

1

   S. Barloltnl. P. Mair. IduntlUj. Compeilllon and Zlectoral A.ailablHty. 7i\e Siabilizatlon ot Eh-ropean Eleciorates \$$5-l9S5. Cambridge Unłycrslły Press. Cambridge 0C0. i. 2! 5.

2

   Ibidem, $.215.

3

A. Antoszewski. R. Herbul tred.l. Leksykon politologii. AUa 2. Wrocław 2002. s. 322