40464 LastScan49

Obniżenie sprawności fizycznej

Przejawia się ono w ograniczeniu zdolności do wysiłku, zwiększonej męczli-wości i, tym samym, w ograniczeniu aktywności oraz ogólnym spadku wigoru. Wynika to bezpośrednio z deterioracji czynności organizmu, tzn. stopniowego słabnięcia funkcji niemal wszystkich narządów ciała. W większości przypadków wymierne obniżenie sprawności fizycznej jest następstwem chorób, a nie samego procesu starzenia się. Wyniki testów laboratoryjnych uzyskiwane przez ludzi starych i zarazem zdrowych porównywalne są z wynikami ludzi młodych. Nie stwierdzono też u ludzi starych istotnych ubytków mózgu, natomiast zaobserwowano, że nieznacznemu zanikowi istoty szarej nie towarzyszą zmiany czynnościowe. Te optymistyczne dane świadczą o tym, że w fizjologicznym starzeniu się wydolność wielu narządów, ważnych dla sprawnego funkcjonowania, pozostaje na takim samym poziomie, jaki obserwuje się u osób młodszych. Problem w tym, że jest niewielu ludzi starych, którzy są całkowicie zdrowi.

Mnoga patologia

Jest to drugi istotny wyróżnik starości biologicznej. Terminem „mnogiej patologii” określa się występowanie kilku dolegliwości równocześnie u tej samej osoby, spowodowane przewagą procesów katabolicznych nad metabolicznymi (Krzymiński, 1993). Wpływa ona ograniczająco na sprawność narządów ciała, a ponadto w znacznym stopniu utrudnia rozpoznanie starości per se. Krzymiński podaje, że u 80-85% ludzi po óO.r.ż. występuje co najmniej jedna choroba (z reguły przewlekła), u 30% stwierdza się znaczne pogorszenie słuchu (częściej u kobiet niż u mężczyzn), u 20% -upośledzenie wzroku, a defekty te z natury rzeczy wpływają na codzienną aktywność. Wśród najczęściej występujących chorób somatycznych w starości wymienia się choroby infekcyjne związane z obniżeniem odporności organizmu, choroby układu krążenia, oddechowego i pokarmowego, choroby narządu ruchu oraz układu hormonalnego (głównie cukrzycę). Po 65. r.ż. wzrasta prawdopodobieństwo występowania chorób psychicznych. Osłabienie czynności biologicznych organizmu stanowi podstawę zmian w zakresie funkcjonowania społecznego i psychologicznego. Jego skutki są tak znaczące, że porównuje się je ze skutkami dojrzewania w okresie młodzieńczym (Neugarten, Havighurst, Tobin, 1968).

Podsumowując, w wymiarze biologicznym kryterialnym czynnikiem starości jest deterioracja czynności organizmu.

8.3. Psychospołeczny wymiar starości

Główną kategorią opisu sytuacji społecznej człowieka w okresie późnej dorosłości jest pojęcie „strata” albo koszty starzenia się (aging losses). Zdarzenia o charakterze straty mają tę właściwość, że wzbudzają silne negatywne emocje, a jeśli dotyczą wartości związanych z codziennym życiem jednostki i do tego występują łącznie, stają się zdarzeniami krytycznymi - kryzysogennymi. Jako takie zmuszają jednostkę do zmiany dotychczasowych ustosunkowań wobec rzeczywistości, przewartościowania celów, zmiany stylu życia, nierzadko do przyjęcia nowej koncepcji czy filozofii życia, a więc do nowej adaptacji. Kryzys przełomu dorosłość/starość dotyka każdego, kto przekracza próg starości, nie wszyscy jednak zdają sobie z tego sprawę. Według Levinsona (Levinson, Darrow, Klein, 1978), większość osób ma świadomość kryzysu, natomiast A. Graber (1992) twierdzi, że tylko 27-50% osób zauważa go, a zaledwie 5% osób jest świadomych psychologicznych kosztów starzenia się.

Zdarzenia krytyczne w starości

Najczęściej występujące w późnej dorosłości zdarzenia krytyczne to: (1) utrata zdrowia, kondycji i atrakcyjności fizycznej, (2) utrata bliskich osób, (3) utrata statusu społecznego i ekonomicznego, (4) utrata poczucia przydatności i prestiżu oraz (5) zbliżająca się perspektywa śmierci. Na utratę atrakcyjności fizycznej wpływają: deformacja kształtów ciała, bruzdowatość i pomarszczenie skóry, wyostrzenie rysów twarzy, „rozwodnienie” oczu, sztywność ruchów, tremor dłoni i głowy, itp. Cechy te składają się, m.in. na stereotyp człowieka starego jako brzydkiego, niesprawnego, posępnego, i ostatecznie obniżają jego samoocenę, wpływając tą drogą na relacje z innymi ludźmi (Różycka, 1971; Lachman i in., 1994; Stricker, Hillman, 1996). Utrata bliskich osób to drugi fakt krytyczny w starości. Osoby stare, częściej niż młode, doświadczają wdowieństwa, utraty długoletnich przyjaciół, częściej też padają ofiarą konfliktów rodzinnych, wskutek czego czują się osamotnione, pozbawione oparcia, zagrożone. Wdowieństwo dotyczy szczególnie kobiet. W Polsce np. ponad połowa kobiet po 65 r.ż. to wdowy, przy czym 30% z nich mieszka samotnie. Owdowiali mężczyźni, znacznie częściej niż kobiety, zawierają związek małżeński (Krzymiński, 1993). Kolejnym krytycznym zdarzeniem w okresie późnej dorosłości jest utrata dotychczasowego statusu zawodowego oraz materialnego wskutek przejścia na emeryturę. Jak wynika z badań socjologicznych, moment ten, częściej niż to się na ogół wydaje, stanowi dramatyczne przeżycie, zmusza do zmiany trybu życia, zagospodarowania czasu wolnego, ogranicza kontakty z ludźmi i pogarsza warunki materialne (Piotrowski, 1973, za: Wiśniewska-Roszkowska, 1989). Najważniejszą konsekwencją emerytury jest jednak utrata poczucia znaczenia, prestiżu oraz wzrost poczucia bezużyteczności. Niekiedy próbuje się odtworzyć schemat przeżyć post-emerytalnych (zob. Birch, Malim, 1998). Przedsięwzięcie to wydaje się jednak kontrowersyjne, bowiem o ile typ roli społecznej jest kategorią względnie stałą, o tyle scenariusz roli nie ma charakteru uniwersalnego, jest natomiast specyficzny dla danego okresu historycznego. Scenariusze typowych ról podlegają wyraźnym przemianom pod wpływem czynników społeczno-kulturowych. Badania M. Kohliego i J. Meyera (1986) pokazały, że sposób pełnienia takich ról, jak bycie dziadkiem, emerytem, rodzicem dorosłych dzieci i wiele innych uległo na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wręcz spektakularnym zmianom. Najpoważniejsza wiąże się z instytucjonalizacją życia ludzi starych. Pobyt w domu opieki zapewnia godziwe warunki życia, opiekę medyczną, bezpieczeństwo, rodzi jednak nowe problemy (Cichocka, 1995; Wolff, 1968, za: Rappaport, 1972; zob. też podrozdz. 8.6).

Krytyczne zdarzenia związane z kryzysem starości zawsze są dla jednostki wyzwaniem, źródłem nowych, trudnych zadań. Sposoby ustosunkowywania się do