44176 S6300666

1

1

nie znana i doświadczana. Przedmioty występujące w owym innym ś^TI mosa mieć zupełnie inne właściwości. W związku z tym o przedmioty Jch orzekać można w sensie dosłownym pewne rzeczy zazwyczaj możliwe i chyba że na prawach metafory). Sytuacja taka zachodzi w teksty kreujących rzeczywistość fantastyczną lub baśniową. Rozpatrzyć tr^ więc spraw ę podobieństwa zdań metaforycznych do zdań występując^ w tych tekstach¹*.    _ •    _    i

wiedza o świecie. uznać trzeba, że w tak zmienionych warunk rencjalnych niektóre zdania — rozumiane normalnie jako wvn literalne - mogą uzyskiwać inny status komunikacyjny. W _2aj . od sytuacji odniesienia, od praw rządzących danym „możliwym ś • ^{2 1}i to samo zdanie okazuje się raz zdaniem literalnym, drugi raz absi^¹'¹' a jeszcze kiedy indziej wypowiedzią metaforyczną. Ustalenie gram > tafory wymaga więc uwzględnienia również i tego kręgu zagadnie' In Dążąc do ostrego oddzielenia metafory od wypowiedzi zewnętr • niej podobnych, ale mających w istocie różny sens, rozpatrzymy ter ^ padki. gdy wypowiedź odnosi się do rzeczywistości innej niż pows —

cy

Konfrontacja wypowiedzi z wiedzą o świecie, pozwalająca odró^ zdania sensowne od wypowiedzi absurdalnych, dotyczy wszelkich, t^ bardziej potocznych użyć języka. Ich rozumienie dokonuje się na tle ol^ słonego zasobu wiadomości relewantnych dla sprawy, o której mowa.(j, zasób wiadomości jest powszechnie znany i jest to tło na tyle naturó i wszechobecne, że jego istnienie umyka prawie zupełnie uwadze oso^ mówiącej. Zdaje się ono czymś oczywistym, bo zawsze uwzględniany Istotny wpływ owego tła na sens komunikatu i samo istnienie tego j z większą oczywistością ujawnia się wtedy, gdy komunikat dokonuje sj w zmienionych warunkach ontologicznych i gdy towarzysząca mu «) dza o świecie musi zostać zmodyfikowana (w stosunku do potocznej).

Owa zmieniona sytuacja referencjalna w znacznym stopniu komplihj wyróżnienie i interpretację zdań przenośnych. Rozpoznanie ich nie majj to bywa w zwykłej sytuacji mownej) charakteru momentalnego. Łączyć

z konfrontacją stanu rzeczy komunikowanego w danym zdaniu z innymi stanami - dopuszczalnymi bądź niedopuszczalnymi w danym „świecie” -zakomunikowanymi w danym tekście. Zwiększa to wagę czynników kohe-rencyjnych w obrębie tekstu, który sam rzutuje określony obraz rzeczywistości pozatekstowej, odmienny od potocznie wyobrażanego.

Wahliwość sensu zdań, zależność tego sensu od warunków panujących w rzeczywistości pozatekstowej, widoczna jest też w obrębie wypowiedzi będących literalnym opisem pewnych realnych sytuacji zachodzących przy zmianie warunków fizycznych. Wypowiedzi te — jeśli nie zna się motywującej je sytuacji - brzmią absurdalnie, mają jednak sens dosłowny (tzn. z taką intencją są komunikowane). Omówił je M. J. Reddy¹⁰⁹, który wykorzystał podobieństwo tych zdań do wypowiedzi metaforycznych bądź absurdalnych dla uzasadnienia tezy, że o metaforyczności zdania przesądza nie jego struktura (wykazująca pogwałcenie reguł selekcyjnych), lecz aktualne odniesienie przedmiotowe - zgodne lub niezgodne ze sferą referencji przewidzianą dla danego elementu w kodzie języka. Polemizując z poglądem, którego implikacją byłoby przypisywanie określonym zdaniom stałej wartości metaforycznej, a w każdym razie ograniczającym metaforę do struktur przenośnych in praesenńa o niespójnych składnikach¹¹⁰, Reddy wskazał, że istnieją zdania brzmiące bardzo „normalnie”, będące jednak w danym odniesieniu sytuacyjnym wypowiedziami przenośnymi. Podobnie, istnieją zdania na pierwszy rzut oka „nienormalne”, które w danym kontekście należy jednak rozumieć dosłownie. Mówiąc o tym ostatnim wypadku, Reddy przywołał następujące przykłady:

Przepraszam, ale pańskie powietrze kapie na stół.

Jak mocno trzeba nacisnąć to powietrze, aby je złamać?

[...] stół faktycznie w około 68% stanowi przestrzeń pustą.

Może nie powinieneś tam stać, Janie, bo zdaje się, że ten stół promieniuje [dokładniej: wysyła promienie gamma - przyp. T. D.].

^I0* Por. M. J. Reddy, A Semantic Appwach to Metaphor, op. cit.

¹¹⁰ Podział metafor na metafory in praesenńa oraz in absenńa omawiam w rozdziale II

książki Metafora (zob. s. 49 i nast.).

407

1

struktura tekstu, pod red. M R Mayenowej. Wrocław 1973; Metafora ciy baU[0, mantycznej interpretacji urutarów poetyckich), .pamiętnik Literacki 1974. z. I.

2

" Problem ten poruszyłam wcześniej w artykułach: Metafora w butni, w: Semą