47744 socjologia1 (2)

128 Struktury quasi-grupowe

turotwórczy charakter zostaną zbadane w następnym rozdziale. Tutaj uwagę skupimy na pozycjach i statusach. Skoro pozycje i statusy zostały uznane za najprostsze pierwotne elementy struktur społecznych, natychmiast pojawia się wątpliwość i pytanie, gdzie zatem należałoby umieścić i jak potraktować działania społeczne, interakcje, stosunki społeczne, co uczynić z normami i wartościami, które z całą pewnością także wypełniają struktury grupowe? Sądzę, że odpowiedź na to pytanie stanie się możliwa dopiero po dokładnym zbadaniu problemu pozycji i statusu. W tym miejscu chciałbym jedynie zaznaczyć, że obecna analiza nie jest analizą jakiejkolwiek sprecyzowanej struktury wewnątrzgrupowej: będzie to raczej analiza tak zwanych struktur quasi-grupowych, to jest takich, których elementy dostrzec możemy w obrębie danej grupy lub grup społecznych, lub też takich, których zasięg obejmuje więcej niż jedną grupę, które zatem lokują się na przecięciu wielu grup społecznych.

4.1.1. Pozycja, status i rola: ogólny model pojęciowy. Wstępny zestaw pojęć niezbędnych do skonstruowania modelu pojęciowego struktury i stratyfikacji małej grupy winien zawierać co najmniej cztery: pojęcie pozycji, pojęcie statusu, pojęcie roli i pojęcie osobowości. Trzy dalsze pojęcia, mianowicie stratyfikacja grupy, struktura grupy oraz działająca jednostka są również niezbędne, jednakże nie zawsze użycie wszystkich tych pojęć naraz, będzie konieczne (por. Szmatka, 1973b).

Stosunkowo niewiele uwagi poświęciłem w dotychczasowej analizie rozróżnieniu pomiędzy stratyfikacją i strukturą. Wydaje się, że ma ono wielkie znaczenie w analizach układów wewnątrzgrupowych, gdy tymczasem jest niemal całkowicie pomijane w badaniach nad małymi grupami. Pojęcie stratyfikacji jest szeroko stosowane w makro-socjologii, natomiast niekiedy odnosi się wrażenie, jakby mikrosocjologia całkowicie ignorowała istnienie układów stratyfikacyjnych w małych grupach. Struktura społeczna w niniejszym modelu analizy - struktura społeczna bliskiego zasięgu, wydaje się dobrze sprecyzowanym typem układu wewnątrzgrupowego. Oczywiście, podobnie jak każdy nieomal układ wewnętrzny, ma ona charakter hierarchiczny, problem polega jednak na tym, czy istnieją jakieś różnice między hierarchizacją właściwą dla stratyfikacji a tą, która cechuje strukturę.

Otóż pewne hierarchie wewnątrzgrupowe wydają się silniej spetryfikowane i bardziej autonomiczne wobec jednostki, podczas gdy inne są bardziej elastyczne, bardziej uzależnione od aktualnego poziomu działania jednostki. Te ostatnie oczywiście także pozostają obiektywnym układem wewnątrzgrupowym, jednakże zmiana ich kształtu wydaje się leżeć w granicach działania pojedynczej jednostki. W tym punkcie dochodzimy, jak sądzę, do podstawowego rozróżnienia. Po pierwsze, podstawowym tworzywem struktury małej grupy, którą tu analizujemy, są przede wszystkim normy, wartości i cele grupy jako całości, znajdujące potwierdzenie w kulturze grupy. Towarzyszą im określone oczekiwania, wymogi, sankcje i żądania, które mogą się przejawiać w rozmaity sposób (będzie o tym mowa w dalszej części rozdziału). Z powodu ich silnego związku z kulturą grupy, z powodu silnych związków z interesami członków, z powodu zdolności legitymizowania istniejących układów władzy w małej grupie, struktury bliskiego dystansu ulegają głębszej petryfikacji i cechują się wyższym stopniem autonomii niż stratyfikacja. Jeśli spojrzymy na struktury grupowe od strony