48931 skanowanie0005

taktu, dopóki nie przyswoi sobie nazw rozlicznych kwiatów i drzew, jak gdyby rzeczywistość była światem werbalnym, a w każdym razie światem, do którego nie można się zbliżyć, nie znając terminologii, która go jakoś magicznie wyraża. Właśnie to bezustanne przenikanie się języka i doświadczenia sprawia, że język ma inny status niż tak czysto symboliczne systemy, jak symbolizm matematyczny czy sygnalizacja flagowa. To przenikanie się nie polega wyłącznie na faktach osobistych skojarzeń; ma ono także charakter kontekstowy. Warto zdawać sobie sprawę, że język może nie tylko odnosić się do doświadczenia, formować je, interpretować czy odkrywać, lecz może także być substytutem doświadczenia w tym znaczeniu, iż w ciągach zachowań interpersonalnych, które stanowią główny nurt naszego codziennego życia, mowa i działanie uzupełniają się nawzajem, pełniąc harmonijnie równorzędne funkcje. Jeśli ktoś mówi do mnie „Pożycz mi dolara”, mogę mu bez słowa wręczyć pieniądze, mogę podać je ze słowami „Proszę bardzo” albo powiedzieć „Nie mam” lub „Dam ci jutro”. Każda z tych reakcji jest strukturalnie równoważna, jeśli ma się na uwadze ogólniejszy wzór zachowań. Jest jasne, że o ile język w swej zanalizowanej postaci jest symbolicznym systemem odniesienia, o tyle jest on też na pewno czymś więcej dzięki roli, którą odgrywa w całościach za-chowaniowych. Przyczyną tej niemal unikalnej pozycji języka wśród innych znanych symbolizmów jest prawdobodobnie fakt, iż uczymy się go w najwcześniejszym okresie dzieciństwa.

Właśnie dzięki temu, iż uczymy się języka wcześnie i po trochu, w nierozerwalnym związku z wymogami aktualnego kontekstu, mimo swej ąuasi-matematycznej formy język rzadko bywa tworem czysto referencjalnym. Ma tę tendencję tylko w dyskursie naukowym, choć można poważnie wątpić, czy ideał czystego odniesienia bywa kiedykolwiek przez język osiągany. Mowa codzienna jest bezpośrednio ekspresyjna, a czysto formalne właściwości dźwięków, słów, form gramatycznych, fraz i zdań należy zawsze ujmować jako twór świadomego lub niezamierzonego symbolizmu ekspresji, o ile chce się w pełni zrozumieć ich zachowaniowy status. Słowa użyte w danym, szczególnym kontekście mogą nieść znaczenie przeciwne temu, które przysługuje ich powierzchni. Ten sam, zewnętrznie biorąc, komunikat bywa interpretowany rozmaicie, zależnie od takiej lub innej pozycji mówiącego wśród ludzi lub od uczuć — takich jak złość czy strach — które mogą wypełnić słowo mówione treścią odbiegającą znacznie od jego normalnej wartości. W zasadzie jednak nie ma niebezpieczeństwa, że ekspresyjny charakter języka nie zostanie dostrzeżony: jest to fakt zbyt oczywisty, by trzeba go było szczególnie podkreślać. Często natomiast nie zauważa się czegoś, co w istocie wcale niełatwo zrozumieć: tego mianowicie, że — jak je nazwaliśmy — qwasi-matematyczne schematy języka gramatyków, przy całej swej nierealności w znaczeniu kontekstowym, mają jednak ogromną żywotność intuicyjną; i że schematy te, w doświadczeniu zawsze złączone z ekspresją, są mimo to wyodrębniane bez trudu przez normalnego użytkownika języka. Fakt, że niemal każde słowo lub fraza może być wyposażone w nieskończenie wiele znaczeń, zdaje się wskazywać, że we wszelkim zachowaniu językowym występują, splecione w nader skomplikowanym wzorze, lecz dające się wyodrębnić, dwa układy różnych rzędów. Można je z grubsza określić jako układ odniesienia i układ ekspresji.

To, że język jest doskonałym symbolizmem doświadczenia, że w rzeczywistych kontekstach zacho-waniowych nie można go oddzielić od działania i że jest on nośnikiem nieskończenie zróżnicowanej ekspresji, jest niewątpliwym faktem psychologicznym. Jest jeszcze czwarta osobliwość psychologiczna, właściwa w szczególności językom ludzi wykształconych. Stanowi ją fakt, że referśncjalna forma systemów,

41