53800 IMG�11 (2)

114

114

^{1855 1}"’²:¹ skrzypka polskiego. Ł I—II. Wilno trfł i Szwecji -i^^ticieeo-Nowosielskiego Pamiętniki kuratora magazynów nawiązujące do Hart wych dusz Gogola; (Warszawa 1¹58)    _t~.- odmiany powieści należą również Listy Cześni-

w pewnym sensie ao j _Miniszewskiego. Warszawa 1858.

do Marszu¹"- ^-mm

Studium in.

cjalnych, zawodowych, regionalnych itp. o _setkP « osób mniej niż w Klubie Pickwicka, ale i tak ₇ „JlJ⁰. f^rał czytelnika nadmiarem.    ’    ‘ ‘^{ak z przysmat1}id

Niektóre epizody mają charakter obszernych wtrętóiH welistycznych. Do takich należy włączona do Latami Huul Sawki. Imponująca bogactwem materiału obserwacyjnego p¹J rama, z aplauzem przyjęta przez krytyków i chwalona pJ badaczy⁴⁸, była rzeczywiście kolejnym chlubnym świadectw! niezmordowanej pracowitości autora i jego „malarskiego" U lentu. Ale jednocześnie przedsięwzięcie to ujawniło, że „uzyjl czajnianie" fabuły, zdegradowanie akcji do roli niemal już oJ chanicznego spoiwa obrazków, zagraża istotnym dla realiaJ wartościom. Wyjałowiona z „wypadkowych” treści powieść staja się antologią małych form, a więc terenem wypełniania się m właściwej mocy poznawczej, co dzieje się kosztem procesualnęgoj ujmowania człowieka i życia, czyli kosztem wartości, ktoiyfl powieściopisarze wyzbywać się nie chcieli. W miejsce „wypadł kowych” dominant konstrukcyjnych na plan pierwszy wysuwam się dominanty przestrzenne. Zostaje naruszona zasada] realistycznego kompromisu: ogołocony z wypadki¹ czas środowiska, choć skrócony do skromnych wymiarów, oka-1 żuje się i w tej rudymentarnej postaci luksusowym zbytkiem, I skoro niczego w obrębie istotnych treści utworu nie porządkuje i nie tłumaczy. Odebrana mu została — przyjmowana tan¹ przez zdrowy rozsądek (z tego względu dla powieściowej prawdy nieobojętna) —- siła uwydatniania ładu przyczynowo-¹ -skutkowego i teleologicznego. Chronologia sprowadzona do fun-1 kcji znaków prostego następstwa lub sąsiedztwa faktów wręcz I nieważnego w aspekcie czasowym, staje się — tym bardziej, I im bardziej autor nadaje jej pozory realności (np. przez dokładne I informacje o dniach i godzinach) — semantycznie pustym przy- I datkiem do całości. Przydatkiem na dodatek fałszywie kierują- fl cym uwagę czytelnika w tę stronę, która ostatecznie okaże się I nieważna ^Jak w popularnej opowieści-zgadywance, w której I padają informacje o kolejno wsiadających 1 .Wysiadających pa- I

■aserach Jybz^ (ery b_Mwaju) , _riuchJ/    I

m K. W. Zawodzióski (Pierwsza nou>aZtrt„„ —

Wieści o potweści.    Ołpolska, _W; Opo- I

fornię czarnoksięską do arcydzieł powieitf poUktej    f «Ż> zaliczał La- I

I ^    i«• JW prswduwr'

L w na koniec usłyszeć pytanie: ile było przystanków? |S_ą powieścią polską napisaną w okresie międzypowstanio-S w tej konwencji konstrukcyjnej a w pełni udaną są nie-Lnie zapomniane Pamiętniki oryginała Narcyza Olizara (1853), [górujące nad rodzajowymi składankami współczesnymi⁴⁹ jednolitością ironiczno-satyryczncgo tonu. Kraszewski zaś, zawiódł-igy się na obrazkowej panoramie, zaniechał maksymalisty cx-|i^h przedsięwzięć, chyba, że w Jarynie (1850) z nawiązaniami jdoOstapa Bondarczuka chcielibyśmy widzieć reminiscencję metody Balzakowskiego cyklu.

Korzeniowski, sięgnąwszy w Wyprawie po żonę po podróżną konstrukcję, chciał jakby ograniczyć rozmiary ilościowe niebez-pkczeństwa, toteż wędrówkę swego bohatera uzasadnił bardzo określonym zamiarem, jej czas skrócił jeszcze bardziej nii inni wtórzy tego typu powieści, bo do jednego miesiąca (maja 1840 ^a ®Pi¹ody podporządkował głównemu celowi wyprawy. Kilka tedy obrazków obyczajowych tworzących tę powieść pretenduje do roli ogniw przyczynowych przedłużania się kawa-ego zwiadu. Kolejno odrzucane możliwości ożenku powo-H o ejne wizyty. Te korektury techniczne nadają utworowi pewną jednolitość, której nie było w Latarni czamoktiętkiej, *    pojemność poznawczą. Ostatecznie w zdrowo

rozsądkowej konwencji prawdy pan Ksawery nie może swego rekonesansu przedłużać w nieskończoność. A te wyjście poza panice „życiowego podobieństwa” i łagodnej perswazji moralno-obyczajowej kłóciłoby się z niezmienną dewizą pisarską Korzeniowskiego — Wyprawa po żonę nie mogła lepiej niż Latarnia Kraszewskiego przysłużyć się późniejszemu powieściopisarstwu tendencyjno-satyrycznemu w rodzaju Wędrówek delegata (1874)

1

Były nimi m. in.: T. Szczerbowskiego Bigot hultajski. Bzdur stwa °byctajoioe przez Izaslawa Blepoóskiego, t. I—r^ Wilno 1844—1849; niektóre utwory I. Chodźki (Pamiętniki kioestarza, Wilno 1843—1845, i Nowe Pamiętniki kwestarza, Wilno 1862); K. Bujmckrego Nowa wędrówka po rhM drogach. Szkice obyczajowe, t I-II, Wilno 1832. kilka utworów inn Pamiętniki lekarza Polaka z wypadków za granicą do-'■ Tripplina (np. — --^^^1855, czy Najnowsza podróż po Danii, Norwc-

2

fcimicza do