48591 Terapia rodzin Namysłowska28

58 Rozdział 5

u jednego lub obu małżonków. Problemy małżeńskie są w tej sytuacji jedynie ich konsekwencją.

Na zakończenie omawiania behawioralnej terapii małżeńskiej warto przypomnieć, że jest ona jednym z trzech podstawowych rodzajów terapii małżeńskiej. Mimo tego pozostaje, jak mówi Jacobson, „na peryferiach terapii rodzinnej”, co, jak sądzi, wywodzi się głównie, choć nie wyłącznie z niezrozumienia jej zasad.

Behawioralna terapia rodzin w kryzysie

Behawioralna terapia rodziny w kryzysie została najpełniej opisana przez Alevizosa i Libermana (1975) w rozdziale książki opracowanej przez Resnika i Parada Innovations in emergency mental health services. Autorzy są zdania, że terapeuci behawioralni dysponują dostateczną liczbą technik, które mogą być użyte w modyfikowaniu zmiennych środowiskowych, wywołujących i podtrzymujących kryzys rodzinny. W interwencji kryzysowej dotyczącej rodziny, opartej o techniki behawioralne, są stosowane następujące procedury:

1)    identyfikacja zdarzeń zagrażających kryzysem oraz zmian w zachowaniu, które zmiany te mogą wywołać,

2)    identyfikacja krytycznych wzorców interakcji rodzinnej, które mogą podtrzymywać zachowania nieadaptacyjne,

3)    trening członków rodziny w zakresie wyrażania stanów emocjonalnych takich jak frustracja, lęk, żal, strach, żałoba w stopniu odpowiednim do sytuacji kryzysowej,

4)    uczenie rodziny umiejętności rozwiązywania problemów poprzez program wzajemnych pozytywnych wzmocnień,

5)    ocena skuteczności interwencji behawioralnych poprzez pomiar zachowań zarówno o charakterze pozytywnym jak i negatywnym,

6)    uczenie członków rodziny generalizowania nowo nabytych umiejętności rozwiązywania problemów na inne sfery rodzinnych konfliktów.

Tego typu praca z rodzinami w sytuacji kryzysowej ma duże znaczenie w prewencji drugiego stopnia. Niewątpliwym jej plusem są małe koszty tej metody oraz stosunkowo krótki czas, w którym można osiągnąć pozytywne rezultaty. Jako specyficzne techniki behawioralne wymienia się tu dostarczanie rodzinie informacji zwrotnych (co oczy wiście nie jest techniką specyficzną dla terapii behawioralnej), oraz instruowanie rodziny, którego celem jest korygowanie niekorzystnych zachowań. Terapeuci tej orientacji podkreślają wszakże, że informacje zwrotne oraz instrukcje działają znacznie lepiej wtedy, kiedy towarzyszą im wzmocnienia pozytywne. Potwierdzają to badania eksperymentalne z zastosowaniem tych technik. Informacje zwrotne służą między innymi wskazywaniu rodzinie problemów w komunikacji oraz trudności w efektywnym rozwiązywaniu problemów. Niektóre rodziny nie są w stanie w ogóle rozmawiać o problemie, za wszelką cenę unikając konfliktu, inne zaś blokują próby efektywnego rozwiązywania problemów wtedy, kiedy sytuacji kryzysowej towarzyszy taki nadmiar emocji, że jakakolwiek dyskusja staje się niemożliwa. Jeszcze inne mają tendencję do obciążania problemem jednego z jej członków (zwykle identyfikowanego pacjenta) zamiast dzielenia się odpowiedzialnością.

Inne techniki stosowane w behawioralnej terapii rodziny w sytuacji kryzysowej to trening asertywności oraz „powtórki z zachowania”. Terapeuta pomaga w uczeniu się przez członków rodziny bardziej pożądanych zachowań w sytuacji konfliktów interpersonalnych. Celem jest nauczenie członków rodziny mówienia „nie” w sytuacjach, w których czują się wykorzystywani przez innych członków rodziny, wyrażania emocji takich jak złość, czułość lub smutek. Terapeuci behawioralni są przekonani, że jeśli członkowie rodziny będą praktykować w trakcje sesji rodzinnych ekspresję pewnych stanów emocjonalnych, to w ostatecznym rezultacie nauczą się odczuwać wewnętrzne przeżycia. W procesie treningu asertywności można wyróżnić następujące stadia:

1)    identyfikacja problemu w zakresie ekspresji emocji,

2)    wybranie takich zachowań do treningu, które zmniejszą deficyt rodziny w zakresie interakcji jej członków albo doprowadzą do modulacji zachowań, które cechuje nadmierna ekspresja emocji,

3)    symulacja różnych sytuacji kryzysowych poprzez zachęcanie członków rodziny do grania ról i odtwarzania niektórych scen, szczególnie ważnych dla sytuacji kryzysowej,

4)    modelowanie najbardziej odpowiednich zachowań w rodzinie i kształtowanie najbardziej adekwatnych reakcji emocjonalnych,

5)    stopniowe dodawanie niewerbalnych elementów w ekspresji emocji takich jak wyraz twarzy, ton głosu, język gestów, postawa itd.