55883 SDC11694

Narodziny i upadek gospodarki rynkowei

państwo. Miuimes Quesnava miały temu państwu dostarczyć perspektywy niezbędnej do przełożenia zasad zawartych w Tableau ćamomufue na praktyczną politykę - na podstawie danych statystycznych, które autor zobowiązywał się regularnie dostarczać.

Również w Angłii leseferyzm interpretowano dość wąsko. Oznaczał on wolność od regulacji prawnych w dziedzinie produkcji: zasada ta nie dotyczyła handlu. Przetwórstwo bawełny — istnego cudu tamtej epoki - z gałęzi pozbawionej większego znaczenia stało się czołowym przemysłem eksportowym kraju, ale import zadrukowanych tkanin bawełnianych był długo jednoznacznie zabroniony przez ustawę. Protekcjonizm był zakorzeniony’ tak głęboko, że właściciele fabryk z Manchesteru domagali się w 1800 toku wprowadzenia zakazu eksportu przędzy bawełnianej, choć zdawali sobie sprawę, iż przyniesie on im straty: Przepis wprowadzony w 1791 roku rozszerzał kary za eksport maszyn stosowanych do produkcji wyrobów bawełnianych także na wywóz wzorów i dokumentacji technicznej. Wiara, że wolny handel narodził się w przemyśle bawełnianym — to mit. Jedyne, czego się ten przemysł domagał, to wolność w sferze produkcji; wolność w sferze wymiany wciąż uważano za zagrożenie.

Można by się spodziewać, że wolność produkcji w naturalny sposób promieniować będzie z obszaru czysto technologicznego na sferę zatrudnienia. Jednakże w Manchesterze żądanie uwolnienia siły roboczej zostało sformułowane stosunkowo późno. Przemysł bawełniany nigdy nie został objęty Ustawą o rzemiośle i w konsekwencji nie był nękany ani coroczną regulacją płac, ani regułami terminowania w zawodzie. Kolejną pomocą dla wytwórców były stare prawa o ubogich, którym tak gwałtownie sprzeciwiali się w późniejszych czasach liberałowie. Nie tylko gwarantowały one dopływ czeladników spośród dzieci znajdujących się pod kuratelą parafii, ale pozwalały też na wyzbycie się odpowiedzialności za zwalnianych pracowników, przerzucając w znacznym stopniu brzemię bezrobocia na fundusze publiczne. Nawet system ze Speenhamland został początkowo niechętnie przyjęty przez producentów bawełny. Dopóki moralnym efektem wypłacania zasiłków nie było zmniejszanie się zdolności produkcyjnej zatrudnionych, dopóty przemysł mógł właściwe traktować dofinansowanie ich rodzin jako pomoc \\ utrzymaniu rezerwowej armii pracowników - potrzebnej, by sprostać wymaganiom stwarzanym przez ogromne w tamtym czasie fluktuacje w handlu. W epoce, w której w rolnictwie nadal obowiązywało zatrudnienie na cały rok, było bardzo istotne, aby w okresach ekspansji przemysł dysponował funduszem na utrzymanie mobilnej siły roboczej.

Stąd brały się ataki wytwórców na Ustany ositiikńcaij któta ograniczała fizyczną mobilność siły roboczej. Ale zmianę trj ustawy ptzcpioWadzOr no dopiero w 1795 toku, wprowadzając więcej, a nie mniej paternalizmu niż \y prawach o ubogich. Ubóstwo nadal pozostawało zmartwieniem właściciela ziemskiego i ludności wiejskiej. Nawet surowi krytycy systemu speerthamlandzkiego, tacy jak Burkę. Benihant czy Mahhus. w mniejszym stopniu utożsamiali się z postępem w przemyśle niż ze zdrowymi zasadami administrowania wsią.

Wybuch liberalizmu gospodarczego jako wojującej namiętności nastąpił dopiero w latach trzydziestych XIX wieku. Leseferyzm stal się wówczas wyznaniem bojowników. Klasa producentów dążyta do zmiany praw o ubogich, ponieważ uniemożliwiały one powstanie przemysłowej klasy robotniczej, której dochód zależałby od osiągnięć zawodowych¹.- Stało się wtedy jasne, jak wielkim przedsięw zięciem jest stworzenie wolnego rynku pracy, a także jak ogromna niedola stanie się udziałem ofiar postępu. Dlatego na początku lat trzydziestych XIX wieku nastąpiła gwałtowna zmiana nastrojów. Przedruk rozprawy Townsenda z 1817 roku opatrzony bvt przedmową, w której wychwalano dalekowzroczność, z jaką autor krytykował prawa o ubogich i domagał się ich całkowitego zarzucenia; wydawcy ostrzegali jednak przed jego „nierozważną i pospieszną" sugestią, że należy położyć kres zewnętrznej pomocy dla ubogich w okresie zaledwie dtlalfciu 158 Ricardo w swoich Zasadach ekonomii polityczne), wydanych iv tym samym roku, domaga! się zniesienia systemu zasiłków, ale jednocześnie kładł nacisk na to, że powinno to nastąpić stopniowo. Pin. uczeń Adama Smitha, odrzuci! ten pomysł ze względu na cierpienia niewinnych osób. do których by on doprowadził. 1 jeszcze w roku 1829 Peel „wątpił, czy system zasiłków dałoby się bezpiecznie zlikwidować inaczej niż stopniowo”¹, jednakże po politycznym zwycięstwie klasy średniej w 1832 roku uchwalono nader drastyczne nowy prawu

0    ubogich i wprowadzono je hez/wtocznie w życie. Leseferyzm stal się katalizatorem bezkompromisowej, brutalnej ofensywy.

Także w dwóch innych obszarach organizacji przemysłu dokonała się podobna ewolucja liberalizmu gospodatczcgo, który z przedmiotu zainteresowań akademickich stal się siją napędową intensywnego

1

   S, i B. Wcbb, lingthh Locat Ootrmment l itflith J\tor Htstffy. lotny VII- i X 1927-1929.