56664 ScannedImage 23

26 Rozdział I. Czas Snu

temu odpowiada Czas Baiame, czyli czas, kiedy najwyższy bóg Baiame obecny był w formie widzialnej na świecie.

Głównym wyróżnikiem tego pojęcia jest ładunek sakralnej mocy zawarty w określeniu heroicznego okresu dawno, dawno temu, kiedy człowiek i świat stały się takimi, jak dziś widać. Zarazem jednak Czas Snu jest obecny w każdym człowieku i nie można go rozumieć tylko jako „czas” czy „historia” stwarzania¹. Sen jest też, oczywiście, rodzajem opowieści o czasach i rzeczach, które się niegdyś zdarzyły. Jednak Australijczyk może nazwać swoim „Snem” czy „Marzeniem” swój totem albo miejsce, z którego przybył duch dziecka czy odeszła dusza zmarłego, może też wyjaśnić znaczenie i wagę jakiegoś obyczaju czy obrzędu tym, że należą one do Snu. Do Czasu Snu każdy dostaje się w marzeniach sennych czy w czasie odprawiania rytuałów. Sen jest więc w istocie przedmiotem wiary, australijskim odpowiednikiem naszego słowa „świętość”, „religia”.

Sen był i jest „zawsze”, a więc i teraz, błędem jest uznawanie go jedynie za „Złoty Wiek”, rajskie, pierwotne czasy. Termin ten jest wielością znaczeń w jedności, poza opowieściami o czasach, które były niegdyś, opisuje rzeczy, które ciągle się zdarzają (jak inicjacje młodzieży), jest także czymś na kształt Logosu, pierwiastka sakralnego przenikającego rzeczywistość, konstytuującego wszystko co znaczące dla Aborygena. Elkin opisuje to poprzez analogię z górą lodową, której jedynie wierzchołek widoczny jest nad powierzchnią wody, widzialny jak życie codzienne, cała zaś masa nadająca stabilność — ukryta dla oczu i niewidzialna — odpowiadać ma Czasowi Snu. Sen tworzy źródło dominującego stylu myślenia Australijczyków, jest szkieletem światopoglądu. Poprzez naśladowanie Czasu Snu tubylec przesyca nim życie, kształtuje swą filozofię życiową w oparciu o mitologię i sprawia, że Czas Snu obecny jest tu i teraz. To, co tubylec ma na myśli mówiąc o Śnie, jest więc dla nas trudną do rozwiązania układanką z wielu elementów, niezrozumiałym symbolem wiążącym różne poziomy rzeczywistości w jedność. Jak jeden z Aborygenów powiedział Stannerowi: „Biały człowiek nie ma Snu, kroczy inną ścieżką. Biały podąża inaczej, on ma drogę przed sobą”. Słowa te odnoszą się do trójdzielnego czasu białych, sprawiającego, że zawsze się spieszą, zawsze dążą skądś dokądś, nie zadowala ich status quo.

Nie znaczy to, że Australijczycy żyją wyłącznie w Czasie Snu, jedynie włączają się w jego nurt². Aborygeni rozpoznają rozmaite kategorie czasu w związku zco-

1

   Por. W. E. H. S t a n n e r : The Dreaming, [w:] W. Lessa & E. Z. V o g t [eds.] Reader in Comparative Religion, Anthropological Approach, New York 1958, s. 513-523.

2

   Jak pisze Clifford Geertz: „nikt, nawet święty, nie żyje w świecie stwarzanym przez symbole religijne cały czas, większość ludzi żyje w nim tylko od czasu do czasu. To codzienny świat zwykłych przedmiotów i praktycznych zajęć jest — jak powiada Schutz — fundamentalną rzeczywistością ludzkiego doświadczenia” (C. G e e r t z, Religia jako system kulturowy, [w:] Racjonalność i styl myślenia, pod red. E. Mokrzyckiego, Warszawa 1992, s. 540). Niedostrzeganie relacji między tymi dwoma światami prowadzi do widzenia kultur tradycyjnych jako percepujących wyłącznie mistycznie (teoria mentalności prymitywnej Lćvy-Bruhla) albo wyłącznie racjonalnie (fiinkcjona-lizm Malinowskiego).