61486 PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (58)

ralnego itp. Jest to teren rywalizacji, gdzie w pełni mogą być realizowane podstawowe zasady socjalizmu i przez to wykazana jego wyższość. Rewaloryzacja sfery kultury, danie rzeczywistego prymatu wszechstronnemu rozwojowi osobowości i jej twórczym potencjom przestaje dziś już być tylko pięknym postulatem — staje się historyczną koniecznością.

Konieczność historyczna nie jest jednak zdeterminowana w sposób mechaniczny, tak jak lot pocisku czy ruch komety _s nie jest koniecznością w sensie przyrodniczym, nie jest koniecznością „ślepą”, działającą poza naszą wolą i świadomością. Nasza świadomość i nasza wola jest jej integralnym, niezbędnym elementem.

Mówiliśmy o wyodrębnianiu się z całości kultury sfery cywilizacji, czyli sfery produkcji dóbr materialnych wyemancypowanej z całokształtu związków Człowieka ze światem. Regulowanie tych związków zarezerwowane zostało dla kultury w węższym tego słowa znaczeniu. Mówiliśmy także o implikacji procesu wyodrębnienia się sfery cywilizacji: są to — szybki rozwój technologiczny społeczeństw ludzkich prowadzący do dostatku materialnego i opanowania natury — z jednej strony, a z drugiej wymknięcie się rozwoju cywilizacyjnego spod kontroli czynnika humanistycznego. Bunt przeciwko takiemu nie kontrolowanemu przez kulturę rozwojowi i jego konsekwencjom wydaje się być zasadniczą treścią humanistyki europejskiej czasów nowożytnych. Antynomia cywilizacji i kultury przejawia Się w kilku aspektach — jako przeciwieństwo sfery dóbr materialnych i wartości duchowych, koniecznej działalności produkcyjnej i swobodnej twórczości własnej, czasu pracy i czasu wolnego, czy wreszcie •— w płaszczyźnie psychologicznej — jako antynómia przedmiotu i podmiotu. W procesie tworzenia cywilizacji uświadamiamy sobie swą przedmiotowość, kruchość i temporal-ność naszego istnienia, w kulturze szukamy dla przeciwwagi tego, co jest istotą naszej podmiotowości — dążenia ku nieskończoności. Mówiliśmy też, że te przeciwieństwa i antynomie mogą być przezwyciężone poprzez pracę twórczą w społeczeństwie, które przywróci pracy ludzkiej wszystkie jej humanistyczne, kulturowe wartości. Społeczeństwo takie opanuje tym samym żywiołowość cywilizacyjnego rozwoju, nie powstrzymując samego rozwoju, pojmowanego znacznie szerzej, nie tylko jako wzrost produkcji dóbr, doprowadzi do tego, iż jego podmiotem stanie się człowiek. Tylko w ten sposób może być dziś przezwyciężona antynomia kultury i cywilizacji, a działalności ludzkiej przywrócone jej wszechstronne humanistyczne znaczenie.

Stanisław Brzozowski pisał:    •

„Jeżeli człowiek ma być wolny, musi zawładnąć ekonomizmem, który dotychczas nim włada; inaczej wszelkie wyzwolenia pozostaną w dziedzinie iluzji. Udowadnianie tego za pomocą cytat z pierwszych prac Marksa, w których wyraził on swoje stanowisko wobec Feuerbacha, Bruno Bauera lub Maksa Stir-nera, zaprowadziłoby mnie tu zbyt daleko. Odkładam więc do innej sposobności tę niezmiernie interesującą i ważną historyczną stronę sprawy, a tu podkreślam, że jeżeli Marks i Engels zaliczali cały dotychczasowy rozwój ludzkości do tzw. przed-dziejów, to w tym właśnie znaczeniu, że właściwe dzieje rozpoczną się wtedy, gdy po zawładnięciu ekonomizmem i reintegracji rozpocznie się właściwa, sposobna, samowładna twórczość ludzkości. Materializm ekonomiczny nie dowierza bezinteresowności idei i ideałów. Póra bezinteresowności tej nie przyszła jeszcze: ludzkość nie dojrzała do niej. Prawdziwe, swobodne, bezinteresowne życie i tworzenie ludzkości rozpocząć się może dopiero po jej ekonomicznym wyzwoleniu.”¹

Brzozowski w następujących słowach kreśli obraz przyszłości:    ,    ■

ł S. grzozowskj: Kultura i życie, Warszawa 1974, s. 49.

119