61649 P1090099

186

storyczne jaskini ze znaczeniem mityczno-metaforycznym, jest niechęć do »rcalności« rzeczywistej. Tym, co charakteryzuje próby wyjścia z jaskiń znajdujące się już w tekstach starożytnych filozofów¹, gdzie przedstawiane są często jako wydarzenia eschatologicznie - metaforycznie, jest nostalgia za brakującym związkiem z »najrealniejszą rzeczywistością#.

Metafora jaskini pochodząca z VII księgi Politei Platona jest próbą ujęcia w obrazie - »rzeczywistości«, która wymyka się wszelkim pojęciom. Próba przedstawiania tego, co realne, jako nierealnego i na odwrót, jest także zadaniem komentarza Porfiriusza do fragmentu tekstu Homera, który odróżnia świat śmiertelnych i nieśmiertelnych dwoma wejściami-wyjściami: północnym i południowym. Nimfy, które »tkają szaty o kolorze purpurowego morza« i strumień oddzielają oba porządki. W metaforze jaskini, o czym również nie przeczytamy w przedmowie tłumacza, zawiera się jedna z najważniejszych dyskusji europejskich na temat rzeczywistości, realności oraz możliwości poznania prawdy. Tekst Porfiriusza jest jednym z etapów recepcji metafory, po nim temat podejmą między innym Grzegorz z Nyssy, Giordano Bruno, Francis Bacon, a współcześnie Samuel Beckctt i Friedrich DOrrenmatt, ujmując »w ca!ość« problem egzystencji. Taki porządek lektury proponował na seminariach w Neapolu Konrad Geiser², lecz żeby poważnie zmierzyć się z tematem, należałoby przebrnąć przez wspomniane już ponad ośmiusetstronicowe studium Hansa Blumenberga z 1989 roku.

Bezradność teoretyczna tłumacza rzuca się w oczy nie tylko we wstępie. Gra Piotra Ashwina-Siejkowskiego na opozycji pogańskie - chrześcijańskie nie wyjaśnia wielu trudnych problemów kryjących się nie w »archetypach«, lecz historii religii i filozofii świata śródziemnomorskiego. W przekładzie, po raz kolejny, zwraca uwagę brak wypracowanego języka filozoficznego dla oddania greki. Ten przekład z pewnością nie przybliża nas ku trudnemu zadaniu, jakim byłaby praca filologiczno-historyczna odkrywająca język Porfiriusza w kontekście wcześniejszych tradycji filozoficznych. Autor nie zagłębia się w miejscami skomplikowany teoretycznie język wywodu, »z góry« traktując tekst jako dzieło bardziej literackie niż filozoficzne.

Jeśli w analizie tekstu posłużylibyśmy się teorią recepcji i powiązali komentarz homerycki (będący tu tylko pretekstem) z »Wyjściami z jaskini«, Porfiriusz przemówiłby do nas głosem znacznie silniejszym i jaśniejszym. Niewątpliwie inicjatywa wydawania „Źródeł Myśli Filozoficznej” zasługuje na uwagę, a każdy nowy tekst klasyczny lub nowy przekład będzie wypełniał translatorską dziurę, nawet jeśli plomba jest amalgamatem, który trzeba będzie prędzej lub później wymienić.

Stefan Klemczak

ZESZYTY

MCCLXXX1X

NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO STUDIA REUGIOLOGICA Z. 39    2006

AREJOS DIDYMOS, PODRĘCZNIK ETYKI, TŁUM. MICHAŁ WOJCIECHOWSKI, KRAKÓW 2006

Historia zaginięcia lub przetrwania klasycznych tekstów jest niekiedy równie pasjonująca jak filmy Alfreda Hitchcocka. Potrafił o tym przekonać szeroką publiczność Umberto Eco, opowiadając dzieje możliwej »granicznej rccepcji« fragmentu poetyki Ai^slotelesa. Jak to się stało, Ze niektóre teksty klasyczne przetrwały do naszych czasów, a inne zaginęły? Kiedy ostatni raz czytano je w całości? Czy zachowane fragmenty są reprezentatywne dla zawartości dzieła?

Historia kompendium etyki Arejosa Didymosa uświadamia nam, na jak kruchych podstawach rekonstruujemy często obraz antycznej myśli. Kim był Arejos Didymos? Filozofem aleksandryjskim działającym w drugiej połowie I wieku p.n.e. Czy rzeczywiście miał brata bliźniaka, na co wskazuje przydomek Didymos, nie wiemy. Natomiast wiemy, gdyż o jego życiu wzmiankowali Plutarch, Swetoniusz, Seneka i Marek Aureliusz, że był jednym z nauczycieli cesarza Augusta. Miał zrobić »karierę politycz-ną« między innymi jako prokurator na Sycylii, by na koniec umrzeć i zostać pochowany w Koryncie. Zachowane wzmianki na temat życia autora pozwolą raczej napisać nową powieść Pasąualowi Quignard, podobną do Albucjusza, niż biogram w Stanford Encydopedia ofPhilosophy.

Didymos nie miał szczęścia: nawet w naszych najsolidniejszych kompendiach poświęconych filozofii starożytnej nie zajmuje wiele miejsca¹. Jest wzmiankowany, to wszystko, dobrze kiedy w ogóle pojawia się jego imię. Jego dzieło zachowało się -mówiąc oględnie — w formie niekompletnej. Co gorsza, zachowane fragmenty odkryto w antologii Jana Stobajosa, (Joannesa ze Skopje), który w V wieku n.e. zestawił bogaty zbiór cytatów, tworząc Anthologium. Dzieło, z którego do dzisiaj wyławia się najczęściej problematyczne fragmenty tekstów greckich, poprzedziła gruntowna praca pokoleń kopistów. Otóż w jednym z tomów tego zbioru »złotych myśli*, wydanych już przez niemieckich filologów w XIX stuleciu, najpierw A. Meineke 1859, następnie H.Dielsa 1879, pojawia się tytuł Epitome Didymosa, który oznacza: streszczenie. Książka przełożona na język polski przez Michała Wojciechowskiego w serii „Źródła Myśli Filozoficznej” jest właśnie tym fragmentem, pochodzącym z V wieku, zawierającym streszczenie części podręcznika etyki pozostałej z całej, jak sugerował Diels, filozofii, obejmującej pierwotnie logikę, fizykę i etykę. Ale to tylko domniemanie. Stobajos twierdził, że nasz aleksandryjczyk napisał także dzieło O szkołach, prezentujące poglądy różnych szkół starożytnych, podobnie jak czyni to w zachowanym fragmencie streszczenia etyki.

Trzy części, które wyróżniono, dotyczą kolejno: etyki w ogólności, etyki stoickiej oraz etyki perypatelyckiej. Brakuje natomiast uwag o sceptycyzmie, cynikach i epikurejczykach. Na przykładzie zbioru Stobajosa widać dobrze. Ze już na póżnostarożyt-nym etapie historii recepcji dokonywała się silna selekcja głównych nurtów myśli sta-

¹ Por. m.in. J. Brunschwig. G.E.R Lloyd, U sawlrgree, Hans 19%.

1

Cyceron w Dr natura deomm II prezentuje stanowisko Arystotelesa na temat jaskini zawarte w zaginionym dialogu O filozofii.

2

’IC Ge iser, llparagonedellacmtrm Yartailonl da Platom a oggi, Napoli 1985.