63395 skanuj0026 (154)

Nic należą do rzadkości, zwłaszcza w dialogu, ciągi jed nowy razowe, np. Kiedy wyjeżdżasz? Dziś. A kiedy wracasz? Jutro. Zdążysz tak szybko wrócić? Oczywiście. W przytoczonym dialogu jedna osoba posługuje się ciągami . wiclowyrazowymi, druga — ciągami jed nowy razowymi. Tylko wyjątkowo ciąg foniczny może składać się z jednego fonemu (głoski), np. na pytanie: i Napisałeś a ery u? możemy otrzymać odpowiedź: a. Samogłoska ta stanowi < .tlą odpowiedź osoby indagowanej. W tej sytuacji a jest ograniczone milczeniem. co w zupełności wystarcza do uznania jej za osobny ciąg foniczny. Są to jednak wypadki wyjątkowe. Wyrazów zbudowanych z jednego fonemu jest stosunkowo mało w języku polskim. Należą do tej grupy spójniki (a, i), pr/yimki (u. o, w, z) oraz wykrzykniki (o!, e!). [...).

( iąg foniczny stanowi linearną strukturę czasową. Można w nim wyró-. nić nagłos, tj. początek ciągu, wygłos, tj. koniec ciągu, oraz śródglos (elementy zawarte między nagłosem i wygłosem ciągu). [...].

C 7y można wprowadzić analogiczne pojęcie dla substancji graficznej, tzn. określenie ciąg graficzny? Wydaje mi się. że jest to możliwe, a nawet konieczne dla lepszego rozumienia trudności pojawiających się w nauce pisania i czytania. Dla ciągu graficznego proponuję następującą, orientacyjną, definicję: ciąg graficzny to litera lub szereg liter (tu sytuacja występuje częściej) ograniczonych niezapisaną przestrzenią lub oddzielonych od innych ciągów odstępem. Ciąg graficzny stanowi linearną strukturę przestrzenną. Pisanie ze słuchu jest więc transformacją elementów struktury czasowej na elementy struktury przestrzennej, czytanie jest procesem odwrotnym. Wspólny dla obu ciągów jest niewątpliwie układ linearny.

( iąg graficzny, to —jak wynika z przytoczonej definicji — ciąg jednowy-i a/owy. Ciąg foniczny składa się zazwyczaj z większej liczby wyrazów. Transformacja ciągu fonicznego (CF) na ciąg graficzny (CG) staje się więc z lego / względu również operacją złożoną. Godne jest podkreślenia, że na płaszczyźnie ciągów ma swoje odbicie także wariantywność SF i inwariantywność SG. Ta sama ustna wypowiedź może być różnic ukształtowana w ciągi lonic/.ne, zapisana zaś może być tylko w jeden sposób. Zapis ten regulują prawidła ortograficzne, tj: w tym wypadku zasady łącznego i rozdzielnego pisania. Przy przenoszeniu wyrazów, gdzie występuje pewnego rodzaju wa-liuntywność zasad (np. wyraz warstwa może być dzielony następująco: want wa, warstwa, wars-twa), nie zachodzi rozbicie ciągu graficznego. Znak przeniesienia, t j.    wskazuje na łączność obu części wyrazu. Znak ten różni

się od „pauzy” brakiem odstępu, np. Podstawa była zrobiona z miedzianej /dachy, a sam model — r alu-minium [75,152J. Natomiast „łącznik" sygnali-

/owiiłby na równi z odstępem granicę ciągów, graficznych, a więc np. jktlnocno-wschodni, biało-czerwono-niebieski, glucho-ciemny. krzyżo-biodrc-»y itp.

Pisanie ze słuchu /ostało określone jako transformacja SF na SG. Praktycznie oznacza to transformację ciągu fonicznego (CF) na ciąg giaficzny (CG) lub ciągi graficzne. Maja tu miejsce dwa wypadki:

1)    CF -* CG,

2)    CF -* nCG, gdzie n > 1.

Wypadek pierwszy zachodzi wówczas, gdy SI* zbudowany jest z fonemu (głoski) lub wyrazu, wypadek drugi, gdy ciąg foniczny składa się z większej liczby wyrazów. Na płaszczyźnie tekstu (T) przedstawia się następująco:

TF -* TG = xCF -* yCG. przy czym x < y.

Formulę tę należy rozumieć lak: tekst realizowany w postaci fonicznej jest transformowany na tekst wyrażony graficznie, czyli pewna liczba ciągów fonicznych jest transformowana na pewną, stałą (!), a zarazem większą, liczbę ciągów graficznych. Ponieważ trudno sobie wyobrazić większy tekst zbudowany w yłącznie z izolowanych fonemów (głosek) lub izolowanych wyrazów, przeto ogólna liczba CF jest mniejsza od liczby CG. Ponieważ segmentacja tekstu mówionego na ciągi foniczne może być różna, należy przyjąć, że wielkość .v jest zmienna, a wielkość y stała. Można również i tak realizować tekst fonicznie, że liczba ciągów w obu substancjach będzie ta sama, czyli używając poprzednio zastosowanych symboli: TF TG = xCF -* xCG. Ta zgodność jest osiągana w drodze zmiany SF; SG zmianom nie ulega. Ta sytuacja ma miejsce w specjalnych warunkach, które ogólnie określić można jako warunki eksperymentalne. Można więc powiedzieć, że wariantywność SF jest także obserwowana na płaszczyźnie tekstu.

Podobne formuły mogą być.zastosowane do czytania: SG -» SF,czyli 1)CG -* CForaz2)nCG -* CF/n > 1/; na płaszczyźnie tekstu odpow iednio zatem: TG - TF = yCG - xCF, y >x. Czytanie niezautomatyzowane (oddzielne odczytywanie poszczególnych ciągów graficznych) może być wyrażone, formulą: TG — TF - yCG - yCF. Czytanie z wyodrębnianiem mniejszych jednostek niż ciąg graficzny (np. sylabizowanie) ma z kolei postać: TG - TF = yCG - xCF. przy czym x >y.

Analiza ciągu fonicznego na elementy składowe (w tym także wyrazy) należy do trudniejszych zagadnień językoznawstwa¹⁰. Prawidłowo rozw inięty słuch fonematyczny oraz dobra znajomość języka są nieodzownymi w arunkami poprawnej analizy CF. Wyrazy, które nie posiadają samodzielnego akcentu (enkiityki i proklityki). a tworzą całość akcentowaną z wyrazem

49