64999 IMGD79

IV

W konkluzjach znajdą się przede wszystkim wnioski nawiązujące do podjętych tutaj dwóch kwestii, to znaczy wkładu Znanieckiego do socjologicznej teorii tożsamości jednostki oraz adaptacji analizy systemowej do zagadnień tożsamości jednostki.

I. Stwierdzić wypada najpierw, iż Znanieckiego nie interesują zasady konstruowania i przejawiania się tożsamości w elementarnych przebiegach interakcyjnych face tu face (na poziomie sytuacyjnego obrazu siebie). Kieruje on natomiast swoją uwagę na poziom wytwarzania koncepcji siebie (czy jaźni biograficznej) jako względnie trwałego zbioru autodefinicji podmiotu społecznego.

2. Zatrzymując się na poziomie koncepcji siebie Znaniecki nie zajmuje się syntezą koncepcji siebie i jej treściową zawartością. Zgodnie z założeniami swojej kultura-listycznej socjologii, jaźń odzwierciedloną aktora społecznego traktuje jako element dany. Jak pamiętamy, jaźń odzwierciedlona podmiotu zawarta jest w każdym z wzorów osoby składających się na kulturowe repertuary standardów, których respektowanie obowiązuje uczestników interakcji. Socjologia systematyczna, badając kulturową ewolucję ról społecznych, dostarcza równocześnie materiałów umożliwiających rekonstrukcję obowiązujących zestawów jaźni odzwierciedlonych. Należy podkreślić w związku z tym, iż inaczej niż czyni to większość współczesnych autorów, którzy sytuują koncepcję tożsamości aktora społeczego obok porządku ról społecznych bądź nawet przeciw temu porządkowi (wymieńmy tutaj mimo dzielących ich różnic A. L. Straussa i A. Touraine’a). Znaniecki wiąże ściśle analizę tożsamości z porządkiem ról społecznych.

3. Zasadniczy kierunek badań tożsamości jednostki przyjmuje, jak się wydaje, postać swoistej analizy systemowej. Integralnym elementem tej analizy jest badanie biografii: dzięki temu wprowadzać możemy koncepcję dążności osobotwórczej. co umożliwia przekształcenie wybranego fragmentu działań i wartości jednostki w system. któremu Znaniecki nadaje miano typu biograficznego. Analiza biograficzna stawia sobie za cel rekonstrukcję warunków i okoliczności prowadzących do tego. iż jednostka organizuje dominującą część aktywności interakcyjnej wokół swojej jaźni odzwierciedlonej, kosztem pozostałych elementów systemu.

BIBLIOGRAFIA

Enkson Ł. (1959). Identity and ihe Life Cycle. „Psychological Issucs”. 1.1.

Erikson E_ (19621. Chiidhood and Saciety. W. W. Norton and Co. Inc.. New York.

Parsons T_ (1969). The positinn of idenlily in ihe generał theory of ttcltoii. | w:J Ch. Gordon. K. J. Gergen.

The Self in Sacial fnteraclinn, John Wiles. New York.

Scrauss A.L (1969), Mirrars and Masks. The Search far Idenlily. The Sociology Press.

Turner K. (1968). The telf-itmieptinn in un ial interat lian. [w:| Ch. Gordon. K. J. Gergen. The Self¹" Sacial Interactiem. John Wiley. New York.

Znaniecki I. (1934). The Mciinul of Socinlagy. l-ariar and Rmchai'.. New York.

Ku teorii orientacji ja — inny’

[...] Powiązanie jednostki z grupą to jedno z ważniejszych zagadnień psychologii społecznej. Podstawowym przemiotem zainteresowań Zillera jest właśnie powiązanie jednostki z grupą — tak jak przejawia się ono w jej świadomości.

Ziłler¹ wyodrębnia zespół postrzeganych przez jednostkę relacji między ja a innymi ludźmi. Do opisu tego zespołu postrzeżeń używa się takich terminów, jak: społeczne ja, orientacja ja-inny lub system ja. Zespół ten pełni bowiem wiele różnych funkcji i może być rozważany w różnym kontekście. [...] Przed wyrażeniem zachowania w sytuacji społecznej jednostka tłumaczy sobie bodźce społeczne na język postrzeganych relacji ja z innymi. W toku życia jednostki, gromadzenia się jej doświadczeń ten zespół postrzeżeń ewoluuje zgodnie z prawem systemu.

Poszczególne elementy zespołu postrzeżeń na temat relacji ja z innymi Ziller nazywa komponentami społecznego ja. Wyodrębnia on następujące komponenty społecznego ja: samoocena (jest to postrzeganie własnej wartości w danym kontekście społecznym), zainteresowanie społeczne (jest to postrzeganie ja jako włączonego do grapy stać-nych innych ludzi), marginesowość (jest to postrzeganie ja jako tkwiącego między dwiema odrębnymi grupami), centralność ja (jest to postrzeganie środowiska społecznego głównie z punktu widzenia ja), złożoność koncepcji ja (postrzegana ticzfih wymiarów dla opisu ja), identyfikacja (postrzeganie podobieństwa między ja a istot-nymi innymi, władza (postrzeganie ja jako konsekwentnie wyższego lob wasoBf/h od istotnych innych), otwartość (liczba postrzeganych powiązań między ja a irmymi).

Niżej przedstawiamy fragmenty książki Zillera przetłumaczone na język połskL [_]

Pojęcie samoświadomości stanowi przedmiot rozważań teoretyków <ja> od czasów. Kane-zjusz koncentrując się na pojęciu <ja> doszedł do wniosku <myślę więc jesteno. Jedną z panuijck definicji <ja> daje John Stewart Mili....

C. S. Picrce (1868) prawdopodobnie pierwszy wskazał, że pojęcie <ja> jest inoucyjae. ale wa» 'kujemy o nim na przykład podczas handlowania przedmiotami materialnymi lob ob uwjąr mmfdB

■ Obrane zagadnienia socjologii małych grup. Wydawnictwa UW. Warszawa 1986.1 58-95.