65292 SDC11636

Narodziny i upadek gospodarki rynkowei

minąć dwa wieki, zanim Anglia znowu odzyskała administrację społeczną równie skuteczną i dobrze zarządzaną jak ta, którą zniszczyła Republika Angielska, z tym że tak paternalistyczna administracja była już wówczas mniej potrzebna. Zmiana miała także negatywny wymiar pomogła zatrzeć w pamięci całego narodu nieszczęścia czasu grodzenia pól i osiągnięcia władzy w walce z groźbą wyludnienia. Zapewne jest to do pewnego stopnia wyjaśnieniem faktu, że gdy mniej więcej sto pięćdziesiąt lat później podobna katastrofa w postaci rewolucji przemysłowej zagroziła istnieniu i dobru państwa - nie potrafiono zrozumieć prawdziwej natury kryzysu.

Także to wydarzenie było typowe dla Anglii; także w tym przypadku handel morski był źródłem ruchu, który wpłynął na cały kraj; także tym razem postęp na olbrzymią skalę doprowadził do spustoszenia domostw prostych ludzi, już na wczesnym etapie tego procesu robotnicy zostali stłoczeni w nowych, straszliwych miejscach - tak zwanych miastach przemysłowych Anglii. Ludzie ze wsi ulegli dehumanizacji, przekształcono ich w żebraków mieszkających w ruderach; instytucja rodziny rozpadła się, a duże obszary kraju szybko niszczały pośród wyziewów i dymów wypluwanych przez „szatańskie młyny . Niezliczeni pisarze wszelkich odcieni, konserwatyści i liberałowie, kapitaliści i socjaliści - wszyscy niezmiennie mówili o warunkach społecznych w czasach rewolucji przemysłowej jako o istnej otchłani degeneracji.

Nie zaproponowano jeszcze w pełni zadowalającego wytłumaczenia tego procesu. Współcześni wyobrażali sobie, że odkryli klucz do potępienia w żelaznych zasadach rządzących bogactwem i ubóstwem, które określili jako prawo płac i prawo ludności. Rzeczywistość zadała im kłam. Następnie usiłowano tłumaczyć zarówno bogactwo, jak i ubóstwo wyzyskiem; to wyjaśnienie nie pozwalało jednak zrozumieć, dlaczego place, ogólnie biorąc, rosły jeszcze przez całe kolejne stulecie. Najczęściej zaś przytaczano całe sploty przyczyn, które również nie udzielały satysfakcjonujących wyjaśnień.

Nasza propozycja w żadnym wypadku nie jest prosta — przedstawienie jej zajmuje większą część tej książki. Twierdzimy, że przez Anglię przetoczyła się lawina destabilizacji społecznej, przewyższająca zdecydowanie tę z okresu grodzenia pól; że ta katastrofa towarzyszyła szeroko zakrojonemu procesowi postępu gospodarczego; że w społeczeństwie Zachodu pojawi! się zupełnie nowy mechanizm instytucjonalny. a związane z nim zagrożenia - które okazały się ogromne,

kiedy tyłko pojawiły się po raj-, pk^vvscy - nie rosrah nigdy \_v pcteiwyoężnne* i historia >UfcwiywaiKwdwHm) eywłłl*uvj\ i_vi\_r S*l* gjównie na próbach ochnmy spotec aeństw » pi ^cd *puMo**evd_ttt. niesionym prze2 ten nowy iMehanitm. Rewolucja praetwyilnwft U_v|_rt jedtttie początkiem nierwykłe głębokich i rady kałnwh prreittitvt\ które rozpalały umysły sckci»r;\ Nowa wiara bvła jednak na witWml mateń&łisiyczna i sądzono, że wszystkie problemy człowieka mn>n,i rozwiązać. mając do dyspozycji odpowiednią tfaśC dóbr materialnyi l\

Te historię opowiadano nieskończoną liczbę razy hlstnitę o i_Nm jak ekspansja rynków. zasoby węgla i rudy żelaza, wilgotny klimat mxt\ jający praemysłowi wełnianemu, rzesze ludzi wywłaszczonych wskutek nowego, osiemnastowiecznego grodzenia pół, istnienie wolnych instytucji, wynalezienie nowych maszyn i inne przyczyny splotły się w taki sposób, że doprowadziły do rewolucji przemysłowej, Ws kazano pomni wszelką wątpliwość, że żadna z nich nie jest na tyle istotna. by można ją było wyjąć z przedstawionego tu łańcucha zdarzeń i nazwać gł<f>vni| przyczyną tego nagłego i niespodziewanego przełomu.

W jaki jednak sposób należy definiować samą rewolucję przemysłową? Jaka była jej cecha charakterystyczna? Czy można za nią uznać powstanie miast fabrycznych, wyłonienie się dzielnie nędzy,

1 długie godziny pracy dzieci, niskie płace pewnych grup robotników,

1 szybsze tempo wzrostu liczby ludności czy też koncentrację różnych 1 gj|ę_Zi przemysłu? Sądzimy, że wszystkie te czynniki były nieistotne I    w porównaniu z jedną podstawową zmianą - powstaniem gospodarki

1 rynkowej. Natury tej instytucji nie da się w pełni zrozumieć, jeżeli się nie zauważ)’ wpływu maszyn na społeczeństwo opierające się na handlu. Nie utrzymujemy, rzecz jasna, że to maszyny spowodow ały przełom, ale jesteśmy zdania, że kiedy skomplikowane maszyny i zakłady przemysłowe zaczęto wykorzystywać do produkcji w społeczeństwie , opierającym się na handlu, idea samoregulującego się systemu rynko-I wego musiała się ostatecznie ukształtować.

Zastosowanie wyspecjalizowanych maszyn w społeczeństwie rolni-1    czym i komercyjnym musi wywołać określone skutki. Takie społeczeń-

I sto składa się z rolników i kupców, którzy handlują płodami rolnymi. Produkcja prowadzona z pomocą wyspecjalizowanych, złożonych 1 i kosztownych narzędzi oraz zakładów przemysłowych może znaleźć I woje miejsce w takim społeczeństwie jedynie wówczas, gdy zostanie "łączona w proces kupna i sprzedaży. Kupiec jest jedyną osobą, która j ma szansę podjąć się tego zadania i może je wykonywać dopóty,

49