65791 PICT6321

248 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

niących w niej funkcję tzw. przywódców nieformalnych, i to zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym. Umożliwia także rozpoznanie osób wyraźnie nielubianych, wyizolowanych i odrzucanych przez grupę. Tym samym ułatwia poznanie wzajemnych powiązań i zależności ogółu członków danej grupy. To z kolei ułatwia wyodrębnienie różnych funkcjonujących w niej podgrup, które odgrywają niemałą rolę w jej nieformalnym nurcie, tj. wymykającym się spod kontroli z zewnątrz. Podgrupy takie przybierają niejednokrotnie charakter przysłowiowych „paczek" lub „klik". Znajomość ich może umożliwić sprawniejsze kierowanie wychowawcze grupą, co nie jest bez znaczenia zwłaszcza w działalności zawodowej nauczycieli i wychowawców.

Ponadto poznawczą wartość metody socjometrycznej podnosi fakt, iż jest łatwa w użyciu i wymaga niewiele czasu na przeprowadzenie. Zastosowanie jej - niezależnie od rodzaju techniki, jaką się posługujemy - trwa w zasadzie nie dłużej niż 15 minut.

Oczywiście metoda socjometryczna - jak każda inna metoda badań pedagogicznych - nie jest uniwersalnym sposobem poznawania stosunków międzyludzkich w grupie i jej struktury; ma również swoje ograniczenia. Tak np. za jej pomocą trudno byłoby poznać motywy, jakimi ćżłoifc kowie. grupy kierują się przy dokonywaniu wyborów socjometrycznych. Niezależnie jednak od takich lub innych ograniczeń, omawiana tu metoda jest ważnym źródłem informacji o nieformalnym nurcie życia grupowego.

Sygnalizowane wyżej zalety metody socjometrycznej przysługują jej bez względu na rodzaj techniki, za pomocą której bywa stosowana. Na ogół wyróżnia się trzy rodzaje technik soq’ometrycznych. Są nimi: technika soq‘ometryczna J. L. Moreno, technika „Zgadnij kto?" oraz plebiscyt życzliwości i niechęci.

Technika socjometryczna J. L. Moreno

Pierwszy rodzaj spośród wymienionych wyżej technik socjometrycznych jest zasługą J. L. Moreno, uważanego za twórcę metody soq'ometrycznej, a zwłaszcza jej techniki w wersji klasycznej. Technika ta przewiduje starannie przemyślane i sformułowane pytania, dotyczące np. najlepszych przyjaciół, osób najbardziej łubianych, cenionych lub najmniej uważanych za przyjaciół, osoby łubiane czy szanowane. Zestaw stawianych im pytań nazywany bywa testem soqometrycznym, stanowiącym konstruktywny ładnik techniki socjometrycznej w jej wersji klasycznej. Nic więc dziw-go, że szczególną uwagę przywiązuje się tu do poprawnie sformułowa-

nych pytań, tj. jasno i wyraźnie określających kryteria wyboru oraz jednoznacznie rozumianych przez wszystkie osoby badane. Oto przykład pytań w odniesieniu do uczniów tej samej klasy szkolnej:

-    Z kim chciał(a)byś siedzieć przy stoliku na lekcjach języka polskiego?

-    Z kim z klasy chciał(a)byś się bawić po lekcjach?

-    Kogo wybrał(a)byś najchętniej na gospodarza (gospodynię) klasy?

Każde z zastosowanych tu pytań uwzględnia zawsze tylko jedno kryterium wyboru i dotyczy na ogół rzeczywistej sytuacji panującej w grupie. Rzadko natomiast odnosi się do sytuacji upozorowanej (hipotetycznej). Ta brana jest pod uwagę zwłaszcza w przypadku dorywczych kontaktów z grupą i w stosunku do dzieci w wieku przedszkolnym lub wczesnosz-kolnym. Oto przykładowe pytania:

-    Kogo wybrał(a)byś wodzem Indian w czasie zabawy?

-    Z kim chciał(a)byś spędzić wakacje na statku kosmicznym?

Pytania formułuje się często też w trybie warunkowym, jak te np.:

„Komu z klasy powierzył(a)byś swoje tajemnice?" lub „Kogo spośród uczniów klasy zaliczył(a)byś do grona swych najlepszych przyjaciół?". Odpowiedź na tak sformułowane pytania mogą uchodzić - w przeświadczeniu osób badanych - za mniej zobowiązujące, a tym samym za pozbawione większego ryzyka.

Oprócz wyborów pozytywnych możliwe są również - jak wspomniano pośrednio - wybory negatywne, czyli tzw. odrzucenia. Pytanie dotyczące takich wyborów formułuje się raczej w sposób pośredni niż bezpośredni. Może mieć ono np. następujące brzmienie: „Z kim najmniej z klasy chciał(a)byś bawić się po lekcjach?", zamiast: „Z kim nie chciał(a)być bawić się po lekcjach?". Tendencja taka jest słuszna, ponieważ stwarza możliwość podawania nazwisk osób bez konieczności wystawiania im degradujących społecznie czy moralnie ocen.

Liczba pytań uwzględnionych w ramach techniki socjometrycznej J. L. Moreno zależy głównie od celu badań. Zwykle zaleca się jednak nie więcej niż 3-5 pytań, a w wypadku dzieci w wieku około 3-10 lat jedynie 2-3 pytania. Różna może być liczba wymaganych wyborów i odrzuceń (np. 2, 3, 4, 5). Nierzadko pozostawia się w tym całkowitą dowolność osobom badanym. Niemniej poleca się w zasadzie ograniczoną liczbę wyborów ze względu na możliwość dokładniejszej analizy ilościowej otrzymanych w ten sposób wypowiedzi. Zalecenie takie nie dotyczy z reguły wyborów negatywnych, czyli tzw. odrzuceń.