70618 IMG�80 (3)

f_K IflKOŚĆ ŻYCIA W ZDROWIU I W CHOROBIE

Według Wiło jakość życiu obejmuje następujące obszary:

I. Obszar fizyczny, w którego skład wchodzą: doznania sensoryczne, ból i dyskomfort, energia i zmęczenie, sfera seksualna, sen i odpoczynek.

II. (fbsswr psychiczny, który tworzą: uczucia pozytywne, uczucia negatywne procesy umysłowe, obraz ciała i samoocena.

III. Niezależność) który to obszar obejmuje: niezależność ruchową, aktywność na co dzień, zdolność porozumiewania się oraz zdolność do pracy, ale lak/e ewentualne uzależnienie od środków medycznych i niemedycznych.

IV. Obszar relacji społecznych: osobiste relacje z innymi, doznawane wsparcie społeczne, a także wspieranie innych.

V'. Środowisko, na które składają się: środowisko domowe, wolność i bezpieczeństwo fizyczne, zadowolenie z pracy, zasoby finansowe, opieka zdrowotna i socjalna, dostęp do informacji, możliwość rekreacji, środowisko fizyczne oraz transport.

VI. Obszar duchowy: przekonania religijne bądź osobiste poglądy (The WHOQOL Group, 1998).

Jest to zatem wielowymiarowy konstrukt obejmujący w kompleksowy sposób fizyczne zdrowie jednostki, jej stan psychiczny, poziom niezależności, relacje społeczne, osobiste przekonania oraz jej stosunek do istotnych właściwości środowiska. Definicja ta odzwierciedla stanowisko, że jakość życia odnosi się do subiektywnej oceny, która jest osadzona w szerokim kontekście kulturowym, społecznym i środowiskowym. Co więcej, obejmuje ona bardzo duży zakres czynników. Stąd też pojęcie jakości życia nie może być traktowane zamiennie z takimi pojęciami, jak stan zdrowia, styl życia, zadowolenie z życia, stan umysłowy czy dobrostan, choć każdy z tych elementów może się składać na jakość życia. Jakość życia jest subiektywna, obejmuje pozytywne i negatywne strony życia i ma charakter wielowymiarowy (The WHOQOI. Group, 1995). Koncepcja jakości życia WHO jest najczęściej stosowana i najbardziej dopracowana spośród wielu innych (Basu, 2004). Jest ona podstawą większości prowadzonych badań nad jakością życia, także u dzieci i młodzieży, do niej odwołują się też specyficzne modele teoretyczne i narzędzia pomiaru opracowane specjalnie dla dzieci i dorastających (np. Patrick, Edwards, Topolski, 2002). Warto podkreślić, że definicja WHO jakości życia jest podobna do zaprezentowanej definicji subiektywnego dobrostanu według Dienera, jako emocjonalnej odpowiedzi jednostki i zadowolenia z poszczególnych dziedzin i życia jako całości, w odniesieniu do własnych oczekiwań, wartości i doświadczeń (Diener, Suh, Lucas, Smith, 1999).

JAKOŚĆ ŻYCIA JAKO ZMIINNA PSYCHOLOGICZNA

W nurcie tym mieści się również definicja, jaką podaje £ngquist (1979), że jakość życia to „stopień, w jakim jednostka jest zdolna osiągać bezpieczeństwo, poczucie własnej wartości i ma możliwość wykorzystywania fizycznych i intelektualnych możliwości zaspokajania osobistych celów” (s. 99), oraz definicja Całmana (1984), zgodnie z którą jakość życia to „rozbieżność między nadziejami i oczekiwaniami jednostki a jej osobistym doświadczeniem” (s. 124). Jakość życia ocenia się ze względu na różnicę lub rozbieżność, swoistą lukę między nadziejami i oczekiwaniami jednostki a jej obecnym indywidualnym doświadczeniem. Dotyczy, inaczej mówiąc, rozbieżności między stawianymi sobie a aktualnie osiąganymi (lub osiągniętymi) celami. W ten sposób odnosi się do potencjalności i możliwości rozwoju. Jakość życia w tym ujęciu może być opisywana i oceniana tylko na podstawie subiektywnego doświadczenia jednostki i zależy od jej obecnego stylu życia, przeszłych doświadczeń, nadziei na przyszłość, marzeń i ambicji. Pojęcie to musi obejmować wszystkie obszary życia i doświadczenia oraz uwzględniać także wpływ choroby i jej leczenia. Wysoka jakość życia jednostki ma miejsce wtedy, kiedy nadzieje i oczekiwania jednostki spotykają się z jej osobistym doświadczeniem (Calman, 1984). Kiedy jest adaptacyjna, można powiedzieć, że priorytety i cele osoby powinny być realistyczne oraz do pewnego stopnia zmienne - mogą zmieniać się w czasie, stosownie do wieku i doświadczenia. Poprawa jakości życia ma miejsce wtedy, kiedy maleje odległość/rozbieżność między nadziejami i aspiracjami a obecnym doświadczeniem jednostki. Stąd dla oceny jakości życia ważne jest osiąganie stawianych sobie celów, co - jak wiadomo - częściowo zależy od motywacji (i realności celów), a częściowo od warunków środowiskowych, które mogą to ułatwiać lub utrudniać, albo nawet uniemożliwiać.

Wysoka jakość życia zwykle wyraża się w terminach satysfakcji, zadowolenia, szczęścia, spełnienia oraz zdolności do radzenia sobie. Definicja Całmana akcentuje znaczenie osobistego rozwoju (Calman, 1984). Z tego sposobu rozumienia jakości życia wypływają następujące implikacje:

1. Jakość życia może być oceniana i opisywana tylko przez jednostkę.

2. Powinna uwzględniać wiele aspektów życia.

3. Powinna wiązać się z indywidualnymi celami i dążeniami.

4. Poprawa jakości życia wiąże się ze zdolnością osoby do określania i osiągania celów.

5. Choroba i leczenie mogą modyfikować cele jednostki.

6. Cele powinny być realistyczne.

7. Wskazane jest działanie zmierzające w kierunku zmniejszenia luki między oczekiwaniami a doświadczeniem, czyli aktywność samej jednostk lub pomoc innych osób.