71052 IMG717

82 III. Morfologia przedstawienia teatralnego

Rya. 3. Siedem bytów teatralnych KOW8KI1994:110)

fenomenologiczny model poetaoi scenicznej (Kum-

W teatrze mamy do czynienia z jednością twórcy i jego dzieła — to fundamentalna różnica w porównaniu z innymi sztukami, jak również niektórymi typami widowisk (np. animacja plastyczna). Aktor działający na oczach widza jest zarówno twórcą, jak i materiałem. Jako substancja znaku zachowuje część swych właściwości, które Ziomek określa jako cechy naturalne, instrumentalne i społeczne, i użycza tych cech postaci teatralnej. Aktor kształtuje, przetwarza siebie samego: jego ciało (warunki fizyczne), głos, psychika, wyobraźnia, intelekt, a więc całość jakości cielesno -p sych iczno - duchowych staje się materiałem. Wyposaża on kreowaną postać w cechy swojego wyglądu, oddziałuje osobowością. Będąc i tworzywem, i narzędziem, aktor czyni z siebie przekaz artystyczny (-* Zagadnienia sztuki aktorskiej). Film, który opiera się na rejestracji gry aktora i elektronicznej reprodukcji, przedstawia jako efekt finalny jego świetlny obraz. Zatem tylko w teatrze zachodzi szczególne zjawisko, jakim jest tożsamość (jedność) podmiotu kreującego i przedmiotu jego kreacji. W tym kryje się „paradoks aktora, który jest obecny na scenie jako osoba realna i jednocześnie jako wykonawca roli przedstawiającej inną postać. [...] W tym, co aktor mówi i robi, jest — jakby powiedział J.W. Goethe — jednocześnie »zmyślenie i prawda«” (Pavis 1998: 510).

Estetyka performatywności kładzie jeszcze silniejszy niż fenomenologia nacisk na fizyczność aktora. Erika Fischer-Lichte pokazuje trzy rodzaje cielesności zestrojone razem w przedstawieniu: ciało semio-tyczne, które jest tekstem, strukturą znaków, ciało fenomenalne, czyli cielesne bycie-w-świecie człowieka (przypominające w pewnym sensie to, co E. Barba nazywa preekspresywnością —| Antropologia widowisk — antropologia teatrui), oraz ciało energetyczne, które oddziałuje per-formatywnie na odbiorców samą swą cielesną obecnością, siłą żywego organizmu. W stosunku do ujęć wcześniejszych, zwłaszcza semiotyki, i pod przemożnym wpływem współczesnych praktyk performatywnych następuje przesunięcie akcentu z ciała jako nośnika znaków, środka wyrazu i przekaźnika określonych znaczeń — na „ciało rzeczywiste", ze znakowości ciała na jego materialność. To właśnie indywidualne, cielesne bycie-w-świecie aktora/performera teatr (i performans) przeciwstawia wymykającym się fantazmatom wirtualnego ciała ukazywanego w medialnych obrazach. W tej perspektywie redefinicji uległa te/ postać. Nie określają jej wewnętrzne stany, które wykonawca wyraża za pomocą własnego ciała. „Postać to raczej to, co zostąje wytworzone i wystawione na pokaz jako efekt aktów performatywnych, wytwarzających i wystawiających na pokaz także indywidualną cielesność aktora/ /performera” (Fischkk-Liciitk 2008: 137. 149). Cielesność służy nie tylko jako podstawa dla znaków (porządek reprezentacji), lecz również jako