69444 IMGP1542

,W górnoniemieckiej grupie¹³³ dialektalnej wyróżnia się na terenie Alzacji dolnoalemańskif (bas atimamąue) oraz górnoałemański \haut ale-maniąue) dialekt języka niemieckiego. Granica pomiędzy ich zasięgiem przebiega pomiędzy Mulhouse i Bazyleą, na południu regionu. W drugiej grupie znajdują się frankońsko-reński dialekt palatyński (franciąue rhe-nan palatin - występujący w Alzacji), frankońsko-reński dialekt lotaryń-ski oraz frankońsko-mozelski, którymi posługuje się ludność Lotaryngii i Niemiec. Pomiędzy Strasburgiem i Hagenau kończą się wpływy dolno-alemańskiej odmiany języka niemieckiego i zaczyna się strefa frankoń-sko-reńskiego dialektu palatyńskiego.

2.3. Dialekty języka francuskiego

Według Meica Stephensa posługuje się nimi ludność znana jako les We/c/ies¹³⁴, która zamieszkuje niewielką część regionu - doliny Wogezów oraz kilka wsi w okolicy Belfort^l35JObecność tej populacji nie uszła uwadze Francuzów i Niemców: „Zarówno źródła francuskie, jak i niemieckie w dziedzinie nauki, literatury i ikonografii, które dotyczą alzackiej tożsamości kulturowej, stwierdzają że Welches to ludność zamieszkująca teren Alzacji. Według źródeł francuskich owa francuskojęzyczna populacja daje świadectwo wczesnej romanizacji regionu. Jako swoisty kulturowy relikt, potwierdza ona obecność »romańskich osad w czasach Alemanów«. Natomiast źródła niemieckie podają, że wspomniana ludność przybyła do Alzacji »zupełnie niedawno w wyniku ponownego osiedlania się Francuzów w tym regionie«”¹³⁶ [tłum. A. Ch.].

żującej zasięg posługiwania się poszczególnymi dialektami na terenie Alzacji i Lotaryngii. Por. J. C. Streicher, Impossible Alsace. Histoire des idees autonomistes, Edition Entente, Paris 1982, s. 6. Istnieje także inny podział dialektów języka niemieckiego. Por.: Wielka encyklopedia powszechna. Tom XI, Wydawnictwo „Gutenberga", Kraków. Reprint nakładem Wydawnictwa Kurpisz, Poznań 1994, s. 165.

¹³³    Mowa tu cały czas o grupach dialektalnych.

¹³⁴    Szwajcarzy niemieckojęzyczni określają tym mianem francuskojęzycznych Szwajcarów (romańskich - les Suisses Romandes).

¹³⁵    Informacja o występowaniu tego dialektu w okolicach Belfort pochodzi z opracowania M. Stephensa. Por.: M. Stephens, op. cit., s. 341. W czasie moich badań terenowych spotkałam dwóch informatorów rozmawiających w romańskim dialekcie, którzy zamieszkiwali w pobliżu St Marie-aux-Mines.

¹³⁶    Materiał pochodzi z obszernego opracowania dotyczącego mitów o pochodzeniu Alzatczyków, które znajduje się w A.E.A., Ungerscheim. W cytacie znalazły się informacje dotyczące ogólnych źródeł, z których czerpano wiadomości o tej ludności. W opracowaniu z A. E. A. nie

W opracowaniach dotyczących historii Alzacji jedynie Lucien Sittler, jeden z historyków regionu, porusza zagadnienie istniejącej tu granicy językowej i wspomina o Wogezach^{1 2 3 4}, zaś w stosunku do ludności mówiącej dialektem francuskim nie użył określenia les Welches. Według niego posługują się nim mieszkańcy wysoko położonych dolin oraz okolic: Bru-che (Wiches, Schirmeck, le Ban de la Roche, Fouday, Saales), Vill6 i Sain* te Marie-aux-Mines (Steige, Saint Croix-aux-Mines, les Rombach) i Kaysersbergu (Lapoutroie, Le Bonhomme, Orbey, Freland, Labaroche)¹³f;

3. WYOBRAŻENIA O „NATURALNYCH* GRANICACH REGIONU

UAlsace

•Alzacja z piękności swej słynie świeżość Jej dolin jak niewinność bieli! Lato dojrzewa w Jej winie, w łanach zbóż i pędach chmieli”'³⁹

[tłum. A. Ch.]

Gdzie leży Alzacja? To proste pytanie skierowane do moich respondentów wzbudzało uśmiech niedowierzania na ich twarzach oraz liczne komentarze, zaś ich odpowiedzi wydały się im banalne i „oczywiste”. Natomiast dla mnie, pytającego etnologa z państwa o „dość silnych nacjonalistycznych tradycjach”⁵, okazały się intrygujące. Zdawałam sobie sprawę, że interesująca mnie kwestia jest wielopłaszczyznowa i w pierwszym rzędzie stanowi projekcję mego kulturowego sądu o konieczności istnienia jasno wytyczonych granic, oddzielających jedno państwo od drugiego, jeden region od innego. Tak więc stało się dla mnie jasne, że poruszając

89

1

podaje się, z jakich konkretnie źródeł skorzystano. Istnieje natomiast sformułowane pytanie problemowe i odpowiedzi streszczające opinię Francuzów i Niemców (ogólnie) na ten temat: JPourquoi parle-t-on franęais dans certains regions de lAlsace? - opinion franęaise: „risidus romans a Vepoque des Alamans; - opinion allemande: „repeuplement par des Franęais d une epoque recente”, Guide 34, A. E A, 1993.

2

   L. Sittler, op. dt, s. 37.

3

   L. Sittler, op. dt., s. 37.

4

   _mQue notre Alsace est belle, Avec ses/frais uallons!/ Vćti murit chez elle/ BIĆ, uignes et houblons". Fragment alzackiej piosenki ludowej, zarejestrowanej w czasie badań terenowych w Grentzingen w 1998 r. Zob. Alsace, Larousse 1950, s. 310.

5

   Z wypowiedzi alzackiego etnologa - respondenta. Materiał z badań terenowych w Sund-gau w Alzacji, 1998 rok.