78137 IMG 1403264842

128 KRZYSZTOF DYBCIAK

Wiemy dziś, że glans piriealis nie jest Siedzibą duszy, jak mniemał Karte-zjusz, aleszczątkiem oka ciemieniowego.*

Wiemy, że nie ciepło jest przyczyną ruchów krwi, jak pouczał w Rozprawę — ale działanie mięśnia sercowego.

Wiemy, że nie stworzył swej Mathesis universaMs, ale — wierny^ 5że jego etyka obowiązuje dziś jeszcze zarówno Hylasa jak ^faFilononousa. [66]

Powtórzenia, paralelicznie skonstruowane zdania, udobitniają przeświadczenie o genialnej pomyłce filozofa, a w pewnej mierze sugerują, iż wielki myśliciel nie myli się nigdy, gdyż jego pomyłki są bardziej inspirujące niż odkrycia innych. W ramach poszczególnych fragmentów Miciński stosuje z upodobaniem zasadę nawrotu słów kluczowych (raz znaczeniowo, innym razem emocjonalnie) w danym odcinku wypowiedzi, transfiguracje obrazów, parafrazy zdań-sentencji. W wyjątkowych wypadkach pojawia się chwyt analogicznej budowy kolejnych akapitów. Np. w zakończeniu eseju zdania otwierające akapity rozpoczyna Miciński czasownikami: pierwsze — „Wątpił”, drugie — „Wątpił”, trzecie —-^„Wybierał”, czwarte wyłamuje się z tej prawidłowości, piąte —-j,Łamał” (69). Jak widać, czasowniki użyte są w identycznej formie 3 osoby liczby pojedynczej trybu oznajmująeego.

Szczególny przypadek powtórzenia stanowi cytat-refren. Obok powracających cytatów, różnorodnie parafrazowanych lub przywoływanych aluzyjnie, trzykrotnie pojawia się fragment Odysei (21, 31—32, 44), który stanowi jeden z kluczowych nośników znaczeń w eksplikowanym eseju. Zrekonstruowanie funkcji przydzielonej temu fragmentowi epopei Homera ma duże znaczenie dla odczytania globalnego sensu Podróży do piekieł — zajmiemy się więc nim przez chwilę. Po raz pierwszy proroctwo Tejrezjasza pojawia się jako motto części 1, nadając określony kierunek narracji tego wstępu. Rola motta jest szczególnie ważna, gdyż jako informacja metatekstowa sugeruje interpretację następujących po nim fragmentów. W analizowanym teraz przypadku cytat z Homera spełnia kilka zadań: a) wprowadza tematykę podróży w zaświaty, b) określa charakter wyobrażeń o piekle stojących u początków europejskiej kultury, c) wprowadza Odyseusza — bohatera pierwszych części, d) nadaje mi-tyczno-archaiczną tonację początkowych faz Podróży do piekieł. Kiedy ten sam fragment księgi XI Odysei powróci pod koniec części 1, stanowi nie tylko „rym kompozycyjny”, klamrę spinającą samodzielny odcinek gdyskursu, ale niesie ze sobą konfigurację nowych znaczeń światopoglądowych. Wyprawa Odysa do piekieł okazuje się konsekwencją jego wyboru polegającego na „afirmacji tragicznej rzeczywistości”:

za życia odrzucił ofiarowaną przez Kalipso nieśmiertelność, aby móc spędzić ostatnie lata na skalistej Itace — po śmierci, wyrzucony przez czas na „Wyspy szczęśliwych”, szamocze się i myśli o ucieczce. [31]

W nowym kontekście te same słowa epopei Homera, lokując się w porządku rozmyślań o ludzkim losie jednostkowym, ujawniają nie przewidywane dotąd możliwości odczytań: