78189 Untitled2 (8)

96 Kontrofensywa neoliberauzmu

pierwsza fala spowodowała w latach 1973-1974 wzrost cen ropy o 340%, druga w latach 1979-1980 - o dalsze 50%-60%. W latach 1972-1987, jak stwierdza Gałbraith, indeks cen olejów opalowych podskoczy! w Stanach Zjednoczonych ze 118,5 do 675,9 (1967 r. = 100), a więc prawie szes'ciokrotnie¹. Szok wywołał tym większe wrażenie, że łączył się z najgłębszym od czasu Wielkiego Kryzysu załamaniem koniunktury. Chociaż natężenie tych zjawisk było różne w poszczególnych krajach, produkt narodowy zmniejszył się o 0,8-6,9% (licząc w okresach półrocznych)². Towarzyszyły temu: wysoka inflacja charakteryzująca się wzrostem cen o 9,4% (wobec 4,3% w łatach 60.), spadek łącznych zysków korporacji o 15% oraz spadek dywidend o 32%. Splot recesji i inflacji neoliberałowie interpretowali jako konsekwencję stosowania „doktryny keynesowskiej”³. Charakterystyczną dla lal 70. recesję w USA ilustruje tabela 1.

Tabela 1. Produkt narodowy i produkcja przemysłowa oraz ceny energii a bezrobocie w latach szoków cenowych (1973, 1979—1980)"

Pozycja	1972	1973	1974	1975	1976	1977	1978	1979	1980
1. Produkt narodowy brutto (PNB) - w cenach bieżących	10,1	11,6	8,2	7,3	11,3	11,6	12,0	11,7	8,8
- w cenach z 1972 r.	5,7	5,5	-1,7	-1,8	5,9	5,3	4,4	2,8	-0,3
2. Produkcja przemysłowa”	9,2	8,4	-0,4	-8,9	10,8	5,9	5,7	4,4	-3,6
3. Ceny dóbr konsumpcyjnych^b	3,3	6,2	11,0	9,1	5,8	6,5	7,7	11,3	13,5
4. Ceny energii^4	2,8	8,0	29,3	10,6	7,2	9,5	6,3	25,2	30,9
5. Stopa bezrobocia	5,2	4,9	5,6	8,5	7,7	7,1	6,1	5,8	7,1

* W cenach z 1972 r.

^b Szybkość inflacji mierzona jest wzrostem cen konsumpcyjnych.

^c Paliwo dla gospodarstw domowych (gaz, elektryczność, olej opalowy itd.) oraz paliwo do pojazdów (paliwo do samochodów, płyn chłodzący itp.) są też zaliczane do dóbr konsumpcyjnych.

Źródło: Economic Report of lite President 1985, tablice: B-l, B-2, B-ll, B-15, B-55, B-56, Economic Report oftlie President 1988, tablica B-62.

Dane dotyczące wzrostu stopy bezrobocia oraz cen energii i dóbr konsumpcyjnych w zestawieniu ze spadkiem produkcji przemysłowej i produktu

narodowego brutto świadczą o skali kryzysu i bezradności rządu wobec jego dynamiki, która od 1974 r. wzmogła się. Świadczy o tym tabela 2, obrazująca tempo wzrostu (lub spadku) produktu narodowego brutto oraz inflacji w latach 1973-1976⁵.

Tabela 2. Dynamika dochodu narodowego oraz inflacji w latach 1973-1976

Kraje	Tempo wzrostu w stosunku do poprzedniego roku w %				Tempo wzrostu w stosunku do poprzedniego półrocza w %
	1973	1974	1975	1976	1974		1975		1976
					I	II	I	II	I	II
		Produkt narodowy brutto (w cenach						stałych)
Stany Zjednoczone	+5,5	-1,4	-1,3	+6,0	-1,9	-3,1	-4,8	+8,0	+6,4	+3,5
Kanada	+7,5	+3,7	+1,1	+4,9	+5,4	-0,9	+0,5	+4,3	+7,8	0,0
Japonia	+9,8	-1,3	+2,4	+6,3	-5,1	+3,7	+0,7	+4,8	+8,8	+2,5
RFN	+4,9	+0,4	-2,5	+5,7	+2,1	-2,9	-6,9	+4,5	+7,3	+3,1
Francja	+5,4	+2,3	+0,1	+5,2	+3,6	-0,8	-1,4	+3,9	+7,3	+2,2
Wielka Brytania	+6,1	0,0	-1,6	+1,5	-2,7	+4,8	-3,8	-2,9	+3,7	+1,8
Europa Zachodnia
razem	+5,4	+1,8	-1,9	+4,4	+3,1	-1,5	-4,4	-1,6	+6,3	+2,9
Kraje przemysłowe
ogółem	+6,0	0,0	-0,9	+5,4	-0,2	-1,6	-3,7	+4,8	+6,8	+3,0
				sto	pa infl	icji
Stany Zjednoczone	5,8	9,7	9,6	5,3	9,5	11,8	10,0	6,7	4,8	4,9
Kanada	9,1	14,7	11,2	9,5	16,5	14,7	9.8	10,6	9,8	7,8
Japonia	11,5	20,7	7,4	6,4	26,4	14,0	6,0	5,2	6,5	8,0
RFN	6,1	6,9	7,1	3,1	6,0	10,6	8,6	4,4	2,0	4,0
Francja	7,6	11,6	12,9	9,7	11,1	14,7	13,9	9,5	9,0	11,2
Wielka Brytania	7,6	13,6	28,3	15,1	10,6	23,8	31,9	25,3	12,6	11,6
Wiochy	11,9	17,7	17,3	17,8	19,1	23,3	18,5	9,0	21,2	20,0
Europa Zachodnia
razem	7,8	10,8	13,6	9,2	10,0	14,9	15,5	10,4	8,5	9,1
Kraje przemysłowe
ogółem	7,4	11,9	10,9	7,3	12,4	13,5	11,3	8,1	6,7	7,1

Źródło: Annual Report 1977, Internationa! Monctary Fund, Washington 1978, s. 312.

Przyczyn długotrwałej recesji było oczywiście znacznie więcej: poza wzrostem cen ropy naftowej, a wraz z nią cen innych surowców, nastąpiło znaczne

1

Por. J.K. Gałbraith, Ekonomia..., op. cit., s. 283-284. Autor stwierdza: „Podobnie jak placowo-ccnowa inflacja, również ceny OPEC pozostawały poza zasięgiem keynesowskiej ortodoksji. System Keynesa byl tu w oczywisty sposób bezsilny”.

2

   Por. E. Domańska, Wokół interwencji państwa w gospodarkę, Warszawa 1992.

3

   Ibidem, s. 140-141.

4

   Cyt. ibidem, s. 141.

5

Tablica pochodzi z książki J. Soldaczuka, Współczesno gospodarka światowa, Warszawa 1987, s. 113.