Untitled18(2)

96 Dzień 3 (25 marca 1998 r.)

zdoła przerzucić pełne koszty na C, to ich całkowita korzyść wyniesie 4 dolary na osobę, tak jak w Możliwości II. a koszty lub straty narzucone C równoważą z nawiązką korzyści członków większości.

Do tego momentu przyjmowałem milczące założenie, iż kolektywne działania większościowe ograniczają się do finansowania niepodzielnych dóbr i usług powszechnego użytku. Jeśli odrzucimy to założenie, a działania kolektywne rozszerzymy na dokonywanie bezpośrednich transferów redystrybucyjnych między członków koalicji większościowej i mniejszościowej, to stanie się jasne, że każda większość będzie przedkładać transfery bezpośrednie nad poszukiwanie zysków za pośrednictwem finansowania dóbr powszechnego użytku. Załóżmy, że zamiast finansować projekt opisany jako Możliwość I. większość AB może po prostu nałożyć podatek w wysokości 9 dolarów na C i przetransferować symetrycznie podzielone przychody na siebie. Tworzy to wynik pokazany w tabeli 1 jako Możliwość IV, która ma przewagę nad wynikami Możliwości I. II i III na korzyść członków koalicji większościowej. Jeśli są możliwe takie bezpośrednie transfery fiskalne, nie będzie finansowany żaden projekt nieefektywny, a zdecydowanie efektywne projekty publiczne będą akceptowane tylko wtedy, kiedy łączne korzyści będą ponad dwa razy wyższe niż łączne koszty¹. Podstawowa logika nieograniczonych rządów większościowych przy kolektywnym podejmowaniu decyzji oznacza, że wystąpi zarówno zróżnicowanie między interesami większości a interesami mniejszości, jak i stronniczość w alokacji środków budżetowych na niekorzyść dóbr konsumpcyjnych powszechnego użytku i na korzyść transferów bezpośrednich lub programów docelowych.

Tak to właśnie jest, lecz nawet jeśli zaakceptujemy tę podstawową logikę, krytycy mogą twierdzić, że moja argumentacja za wprowadzeniem ograniczeń konstytucyjnych wobec władzy koalicji większościowych jest niepełna Potrzebny jest kolejny krok w przeprowadzanej analizie. Jeśli wszyscy członkowie danego okręgu wyborczego zachowują rówme szanse w zapewnieniu sobie członkostwa w zwycięskiej koalicji i jeśli pominiemy drobne wykluczenia. to spodziewana wartość działań kolektywmych pozostanie nie zmie-

niona, bez względu na to, czy koalicja większościowa ma narzucone ograniczenia konstytucyjne, czy ich nie ma. W prostym powyższym przykładzie „społeczne” wartości netto projektów w Możliwości I i w Możliwości 11 są równe, a spodziewane zyski są takie same. Jeżeli zaś będą dozwolone transfery bezpośrednie, to ten wniosek musi być rozszerzony.

Pojawiają się trzy rodzaje trudności przy stwierdzeniu, żc spodziewane wartości pozostają takie same zarówno w warunkach antycypowanej dyskryminacji większościowej, jak i przy jej braku. Po pierwsze, jak wykazała powyższa analiza, niektóre projekty przynoszące łączny negatywny wynik netto mogą być sfinansowane, jeśli nie zezwala się na transfer}' bezpośrednie. a jeśli zezwala się na takie transfer}', to pewne projekty przynoszące łączny pozytywny wynik netto nie będą podejmowane. Toteż spodziewane rezultaty nie będą takie same przy ograniczonej i przy nieograniczonej polityce większościowej. Po drugie, naw'et jeśli zostanie pominięty ten argument, niechęć do ryzyka narzuci względną wyższość otoczenia instytucjonalnego przy raczej mniejszych niż większych dyskryminacyjnych działaniach kolektywnych. Po trzecie, co jest bardzo ważne, z rotacją dyskryminacyjnych koalicji większościowych związane są dodatkowe koszty, oprócz kosztów wynikających z różnych koncepcji polityki finansowej. W warunkach braku ograniczeń istnieją wyraźne różnice między korzyściami z członkostwa w zwycięskiej koalicji większościowej a stratami z powodu pozostawania w pokonanej mniejszości. Te istotne różnice będą powodować inwestowanie w zapewnienie sobie udziału w zwycięskiej koalicji większościowej. Pogoń za rentą polityczną może angażować znaczne zasoby, które mogłyby być wykorzystane na zatrudnienie tworzące wartość (zob. Buchanan 1995). Gdyby takie inwestycje w poszukiwanie renty mogły być znacznie zredukowane dzięki istnieniu ograniczeń konstytucyjnych, spodziewana wartość członkostwa w społeczności — choćby tylko z tego powodu — byłaby wyższa. ²

1

W społeczności złożonej z n osób zakładamy, iż finansowanie powszechnie i równo dostępnych dóbr publicznych przynosi łączne korzyści B lub B/n na osobę przy łącznym koszcie C. Dla porównania, przy tym samym wydatku C bezpośrednie transfery fiskalne na członka większości wyniosą C/(n/2+l). Alternatywa dóbr publicznych będzie więc wykonalna tylko wtedy, kiedy li > 2C.

2

Proceduralne i zakresowe ograniczenia władzy politycznej

Jaką formę powinny przybrać ograniczenia władzy politycznej demokratycznie wybranego rządu? Jak sugerowałem w swoim wstępnym wykładzie, istnieją dwie podstawowe formy lub rodzaje ograniczeń. W swoich pracach analitycznych i w wypowiedziach popierałem na przemian obie te