82229 socjologia4 (2)

150 Struktury quasi-grupowe

ków sprzyjających - jak powiada Ralph Turner - „lokowaniu” jaźni jednostki w danej jej roli:

1)    wysoka ocena roli;

2)    możliwość adekwatnego wypełniania roli;

3)    jeśli pewne z ról, które jednostka jest w stanie wypełniać adekwatnie uzyskują wyższą ocenę, to jednostki będą dążyć do umiejscowienia swych jaźni w rolach ocenianych najwyżej;

4)    jeśli wypełnianie roli można łatwo ocenić, to jednostki będą dążyć do umiejscowienia jaźni w rolach nie tylko wysoko lokowanych, ale i takich, które równocześnie są one w stanie adekwatnie spełniać;

5)    jeśli rozmiar świata społecznego jednostki przekracza granice kręgu społecznego danej roli, to jednostka umiejscawiając jaźń w danej roli, będzie się bardziej kierować ocenami tej szerszej społeczności;

6)    wypełnianie danej roli przynosi wewnętrzne (osobowościowe, psychiczne) korzyści;

7)    konieczność poświęcenia czasu i wysiłku w celu przypisania sobie danej roli (zdobycia tej roli) i wyuczenia się jej odgrywania;

8)    konieczność innych poświęceń w celu zdobycia danej roli;

9)    konieczność publicznego odgrywania danej roli i konieczność jej objaśniania i motywowania;

10)    przedłużające się napięcia w roli.

5.3. Konstelacje i układy ról indywidualnych

Dotychczas analizowałem wewnętrzną strukturę roli indywidualnej, traktując ją tak, jak gdyby była ona w izolacji od wielu innych ról indywidualnych. Tymczasem w rzeczywistości jest akurat dokładnie odwrotnie.

5.3.1. Zespoły ról społecznych. Role społeczne nie stanowią z reguły pojedynczych elementów struktur grupowych. Łączą się bowiem w pewne układy, konstelacje i struktury, tworząc specyficzny rodzaj struktur wewnątrz- i międzygrupowych. Jeśli dana osoba pełni w określonej grupie społecznej jakąś rolę - co wiąże się z zajmowaniem przez nią pozycji w tej grupie, wyznaczonej de facto przez strukturalnie narzucane nakazy ról - to wchodzi ona w stosunki społeczne nie tylko z różnymi osobami z jej własnej grupy, lecz także z wieloma osobami spoza grupy. W rezultacie okazuje się, że zajmowanie pewnej pozycji społecznej w grupie powoduje pełnienie nie tylko roli społecznej wynikającej z tej pozycji, lecz również pełnienie szerszego zespołu ról (Merton, 1957; 1982, s. 60-91). Wynika stąd, że danej roli społecznej nie można wypełnić w społecznej próżni, ponieważ zawsze wypełnia się ją w stosunku do kogoś. Z drugiej jednak strony pomimo istnienia względnie stałych systemów norm społecznych, wartości i oczekiwań, wzorów zachowania i wzorów struktury, wszystkie osoby, z którymi jednostka wchodzi w kontakt, oczekują od niej - mimo iż za każdym razem pełni ona dokładnie jedną i tę samą rolę - czegoś innego i spodziewają się od niej innego typu reakcji, innego typu przekonań i postaw.