82646 obraz2

stał też przez uczonych hinduskich zastosowany dla wyjaśnienia upadku buddyzmu. Jeden z czołowych współczesnych historyków kultury indyjskiej, K.C. Majumdar, nie waha się użyć jednoznacznego i rozstrzygającego sformułowania:    „Najważniejszą przyczyną

schyłku buddyzmu w Indiach była utrata królewskiego poparcia. W północnych Indiach patronat Harszy i władców z dynastii Nalów dodał buddyzmowi na długo siły życiowej, ale poza tymi znanymi wyjątkami inne domy królewskie wiernie trzymały się sekt bramińskich”¹.

Dla badacza ta „główna i decydująca przyczyna” zaniku buddyzmu na ojczystej ziemi już na długo przed ostatecznym jego załamaniem się na przełomie I i II tysiąclecia n.e. nie ulega najmniejszej wątpliwości. Religia buddyjska straciła znaczenie i popularność w Indiach, gdyż straciła podporę w możnych dynastiach, takich jak dynastia króla Harszy (VII w.) i bengalska dynastia Palów (XII w.). Wynika z tego, że gdyby nawet inwazja muzułmańska me zadała tej wierze ciosu z zewnątrz, buddyzm i tak zgasłby w Indiach śmiercią naturalną. Inny uczony, najwybitniejszy historyk filozofii indyjskiej, postawił kropkę nad „i”, stwierdzając: „Nie jest nieprawdopodobne, że buddyzm zostałby z biegiem czasu w znacznej części wchłonięty przez braminizm. Wszelako inwazja muzułmanów i niemiłosierne zburzenie hm Idy j ykich klasztorów ostatecznie zgasiły lampę buddyzmu, jaka się jeszcze ćmiła na nizinie północnych Indii” ².

W niniejszym szkicu nie poddamy się .sugestii upraszczającego schematu. W historii, podobnie jak i w naszym codziennym życiu, działa zawsze wiele różnorodnych czynników, zarówno ideologicznych, jak i materialnych. Poprawna analiza historyczna musi zawsze ujmować je całościowo, wszechstronnie. Na losy religii wpływają nie tylko jej nauki i jej własne dążenia czy też nastawienie konkurentów, nie tylko polityka władcy, ale także w nie mniejszym stopniu warunki życiowe, przypadkowe okoliczności miejscowe, wyprawy zbrojne i kłopoty materialne.

#

Tłumaczyć dzieje religii sam_cą religią to największe uproszczenie i największa aberracja, na jakie może sobie pozwolić współczesny uczony. Warto zresztą w tym miejscu zaznaczyć, że na to niebezpieczeństwo historycy są znacznie mniej narażeni niż teologowie. W konkretnej kwestii upadku buddyzmu w Indiach przykładem może być cytowany wyżej uczony indyjski, który widzi tę

1

R.C. Majumdar, Evolution oj Religio-Philoso-phic Culture in India, w: The Cultural Heritage oj India, t. IV, The Religions, Calcutta 1956, s. 47—48,

2

N.N. Das Gupta, Buddhisrn, w: Tlic Historii and Culture of the Indian Pcople, t. V, Struggle for Empire, Bombay 1957, s. 425.