86406 P3111183

118 Rozdział [II

Dzięki niemu Jedna nowoczesność oddziela się od dni-giej, nowoczesność XX wieku — która w postmoder-nie spełnia się radykalnie i ekstensywnie — oddziel) się od epoki nowożytnej z Jej nowożytną nowoczesno ścią. Stąd moja teza podstawowa głosi, że postmoderra jest właściwie radykalną nowoczesnością tego stulecia. Nie chodzi o to, że jest w ogóle po-modemistyczna, lecz oznacza, że jest po tej nowoczesności, którą bardziej jednoznacznie i w sposób wykluczający nieporozumienie określam jako „epokę nowożytną"⁵³. JPostmoderna' określa się przez oderwanie od epoki nowożytnej ljej form kontynuacji⁵⁴.

Odżegnuje się jednocześnie od epoki nowożytnej, zarówno jeśli chodzi o cechy formalne, jak i wiodącą treść, Odrzucenie przymusu jedności i patosu wyłączności już omówiłem. Implikuje to jednak również zdystansowanie wobec wyłącznie technicznej orientacji podstawo wej w całości oraz wobec niektórych procedur TeS niczych, o ile kończą się one absorpcją różnorodno: ści, czyli zmierzają do czysto technicznego odtworzę-nia zaniechanego przez filozofię projektu unlformlzatf świata. Linię podziału można dokładnie prześledzić właśnie u Lyotarda. Dopóki nowe technologie komunikacp przyczyniają się do ujednolicenia i działają jako operatory panowania systemu, postmodernizm ostro się to przeciwstawia, jeżeli jednak (np. dzięki swobodnemu dostępowi do baz danych) wykorzystywane są w sensie wielości i dlatego mogą służyć jako środki posturo-

⁵³    Tezę tę rozwinąłem po raz pierwszy w Nach welcher Moden*’ KUłrungsuersuche Im Feid eon Philosophie und Architektur, w: Mt deme oder Post-Modeme? Znr Stgnatur des gegenw&rtlgen &ifoltett Peter Koslowskl, Robert Spacrnann, Rclnhard Lów (Hrsg.), Acta Ko inaniora. Weinitetm 1986, s. 237-257.

⁵⁴    Potwierdzają to również krytycy post moderny, jak Habera* Przeciwstawia on postmodernę nie np. modemie XX wieku, ale .po jcktowl oświecenia". (Por. Jurgen Hubcrinas, Modernizm — nledopd ulany projekt tłum A. Sobota, „Odra", nr 7-8, 1987, s, 56; lub hm* wersja: Modernizm — nie dokończony projekt, tłum. Dorotą Dom gała. w: Postmodernizm a filozofia. Wybór tekstów, Stanisław C* niak, Andrzej Szahaj (red.), Wydawnictwo 1F1S PAN. Warszawa 19^ demlstycznle demokratycznej formy życia, są traktowane z uznaniem. Logika tego oderwania Jest znacząca; Jeżeli coś niezłomnie — co oznacza; niezłomnie w decydującym punkcie uniformizacji bądź wyłączności — stanowi kontynuację epoki nowożytnej, nie ma z tym w postmodemie żadnej więzi. Jedynie ostra opozycja. Postmodema Jest nowoczesnością, która nie postępuje Już według założeń epoki nowożytnej, spełnia natomiast założenia dwudziestowieczne⁵⁵.

Jaki zaś jest stosunek postmodemy, która — jako forma egzoteryczna — przypisana jest radykalnej nowoczesności naszego stulecia i oddzielona od wczesnej i klasycznej nowożytności, do tego, co pomiędzy nimi można nazwać nowoczesnością nowożytną, czyli do form wzmocnienia i podwojenia epoki nowożytnej, charakteryzujących się podejmowaniem lub oddziaływaniem na obraz całościowy również motywów przeciwnych? Odpowiedź jest jasna: Postmodema rozpoznaje w nich fazę, w której to, do czego zmierza — wielość — nie udaje się, ponieważ motywy przeciwne są jeszcze uzależnione od nowożytnego ducha wyłączności i nie są w stanie obronić postmodernistycznej wielości. W każdym razie taka jest reguła, a pokazanie, że pozorne anty-nowożytności lub nowoczesności są w rzeczywistości jeszcze bardzo nowożytne, stanowiło zadanie tego rozdziału.

Oczywiście, jak zawsze w przypadku całościowych obrazów, są i tutaj wyjątki. Zarysy ukazują obraz na poziomie ogólnym, w szczegółach natomiast (nie kwestionując prawidłowości tych zarysów) należy oczekiwać odchyleń. Są więc tak zwani postmodemlścl auant la lettre. Jednym z nich — z pewnością jednym z największych — był Diderot. Teoretycznie opowiadał się za wielością metod 1 praktycznie posługiwał się najróżnorodniejszymi rodzajami dyskursu. Wielu Dkiero-

⁵⁶ Konstelacja ta uwidoczniła się zresztą również w tezie l dorobku Lyotarda, pokazanych w roku 1985 w paryskim Centrc Pompidou w ramach postmodernistycznej wystawy .Lea Immateriauz".