86471 P1240377

legitymują alf zapinki z gładkimi tarczkami. X one stanowią nad odrzańską realizację starszego wzoru północnego, mytej wymienionego; i one wzbogacone bywają o elementy crnamentacyjne pochodzenia „popielnicowego¹* (za-chodniołużyckiego), o czym świadczą pro tomy ptasie na egzemplarzu z Chlorowa. Dalsza zbieżność ujawnia się v chronologii (wczesny V EB). Koherencja zasięgów znalezisk, ogólnie duża, w szczegółach okazuje się mieć zróżnicowany stopień. Dyspersja bowiem zapinek gładkich ogarnia część Pomorza Zachodniego 1 Środkowego po linię Wieprzy, górnej Brdy i Gwdy na wschodzie (l6'17 epr. z 11/12 skarbów), przy czym równomierność pokrycia zakreślonego obszaru jest smaczna. Podkreślania wymaga ciąg znalezisk wzdłuż tzw. gar be pomorskiego. W pojedynczych przypadkach słaba reprezentacja odmiany przeniknęła do Meklemburgii 1 nad środkową Łabę. Na przykładzie zapinek gładkich możemy opiera’ wysoką ocenę umiejętności zachodniopomorskich krążowników, swobodnie operujących techniką wytapianych modeli, nmdlewu, ku-:la, cyzelecjl. tak w zakresie produkcji ozdób. Jak renowacji destruktów.

w trzeciej odmianie zapinek, wyposażonych w charakterystyczną ster-czynę pośrodku tarczek, uderza niespójny z opisanymi poprzednio tok ich rozwoju. Biorą 00 prawda początek ze starszych zapinek płytowych* Jednak typowy detal omamentacyjny przejmują - przekształcając go - od pokrewnej tamtym odmiany z centralną brodawką. Kombinacja formalna zaszła na    obszarze A rod kowołabsko-brandenburskie na przełomie TV/V EB. Apogeum    rozwiniętej formy przypada na ziemiach niemieckich 1 polskich na    wczesny

Y EB, 00 nie oznaczę wcale równej tu 1 tam ówczesnej popularności. Na tle obfitych materiałów środkowo- 1 północnonlemlecklch reprezentacja    po

morska (4 agz. z 4 skarbów na Pojezierzu Łtyśllborskim i zachodnich Kaszubach) wypada nader ubogo. Mimo to włośnio no Pomorzu, a nie w Innym rejonie odbiorczym kultury łużyckiej (Łużyce), atrakcyjność odmiany zostaje zwiększona przez wprowadzenie cech lokalnych (multipiikacja na krawędzi tarezej uszek, służących mocowaniu przywleszek; zastąpienie pełnych tarczek spiralnymi). Ostatnia Innowacja legła u podstaw derywatu z HaC, który znajdował odbiorców w strefie pobrzeżowoj, tudzież w mniejszym nas!leniu na Ziemi Lubuskiej 1 w blelkopolsee. Adaptacja odmiany była więc na Pomorzu głębsza aniżeli sugeruje to wyjściowo baza źródłowa.

Incydentalnie natomiast zapoznała się ludność Pomorza Środkowego z formą zapinki płytowej, dekorowanej na tarczkach obwodowo l centralnie kółkami z zaznaczonymi środkami (1 egz.). Technologicznie ozdoba z Komorze różni się od okazów z północnych 1 środkowych Niemiec na tyle, te trudno uznać Ją za pochodzący stamtąd „Import".

wzięta pod uwagę w opracowaniu b r o rt prezentuje się daleko skromniej niż biżuterie, tak w aspekcie liczebności (38 egz. - 9,5% udziału w kolekcji „nordyjsklej"), jak wewnętrznej klasyfikacji. Chodzi wyłącznie o oręż zaczepmy 1 to tylko dwóch rodzajów; mniej popularne sztylety (0 egz. • 21* militariów), bardziej - mlecze (30 egz. ■ 7990^* •

roeaas wartości ale eeaglfśaląją 14 aleesy z kalasz dc rękojeści Ca ^ -«Ub.\ ni •określonych bliżej typologicznie s kraks infurmac^i.

Sztylety (z 8 stan.) grupują się w ranach Jednego typu - z kolcem do rękojeści (typ V w systematyce Fogla z I970r.). Stwierdzenie niskiego stopnia Ich używalności Jest względne_v poprawnieJsze w odniesieniu do pozycji sztyletu no talowego w uzbrojeniu polskich ugrupowań ludności kultury lun iyokiej w ogóle³ . Podkreślmy „metalowego* _v gdyż hipotetycznie .dopuścić •oios uzupełnienie w postaci substytutów organicznych (zaostrzone kości zwierzęce, odclnk' poroży, za strugane drewno ltp»). Niewykluczone, ze tu tfiainie tkwi tajemnica pozornego zaniku efektywnej przecie! 1 potrzebnej broni białej w poprzednim okresie (IV EB). Z drugiej strony w świetle statystyki omawiane sztylety z kolcem do ręko Je/cl stanowią zdecydowania najliczniejszy typ (Jeden z czterech) w skali nie tylko swego odolnka chronologicznego    znalezisk polskich datowanych na V EB), ale równia! ca

łych czasów kultury łużyckiej. Występują one w 3 charakterystycznych koncentracjach: na Pojezierzu Myśliborskim, na Pobrzeiu Kaszubskim oraz w północnej Wielkopolsce. Okizy pomorskie różnie się od wielkopolskich więksi* saukloaclą trójkątnej głowni. Wywodzenie wprost ich genezy z inwentarza kultury nordyjsklej nie ma dostatecznych punktów oparcia, tya bardziej, że odpowiedniki szwedzkie 1 duńskie datowane najczęściej na V EB, rzadziej na IV EB, są w sumie nieliczne. Supozycja o związku genetycznym naszych egzemplarzy ze Skandynawią bazuje zatem właściwie na dwóch pośrednich przesłankach: 1° - stanowiska ze sztyletami znajdują się v obrębie poświadczonej dobrze innymi źródłami strefie intensywnych wpływów metalurgii nordyjakiej, 2° - asymilacja sztyletów nad Odrą, Wisła Wartą mogła być zjawiskiem paralelnym do importu nordyjakiego koligatćw, czyli mieczów z kolcem do rękojeści. W odniesieniu do sztyletów dylematu ,laport" czy zapożyozanie formy rozstrzygnąć definitywnie nie spoaóo, choć U drugą wersją zdaje się optować ioh pewne zróżnicowanie formalno-prze-•trzesne, będące chyba wynikiem lokalnego rozwoju.

Co się tyczy mieczy afiliowanych Nordyce to przypomnijmy, że zbiór ten (30 egz. z 25 atmn.) stanowi 20% wszystkich mieczy z ziem polskich t V EB, a 34# ogółu okazów odkrytych na samym Pomorzu dla identycznego przedziału ozasowego. Zatem nawet tutaj o dominacji form północnych    nie

aa mowy (o niektórych przyczynach takiego stanu rzeczy - por. rowU. I, użyteczność mleczy). Na plan pierwszy w zbiorze wybijają się okazy z kol-cea do rękojeści, za nimi w znacznej odległości widzimy okazy z głowicą nerkowa tą, na końcu zaś pojedynczy egzemplarz miecza z ramą do rękojeści.

i pierwszym z wymienionych typów wyróżniamy dwie odmiany, o diametralnej reprezentacji: zwyczajną (18 egz. z 13 stan.) i t mankietowa tym ujęciem nasady głowni (2 egz. z 2 stan.). V obu przypadkach rękojeści wykonane były zapewne z surowców organicznych (podobnie jak powyższy oh sztyletów) i brak o nich informacji. Nie wyklucia się stosowania także rękojeści metalowych (np. z głowicami nerkowatyml), co implikuje poszerzenie marginesu błędu w przyjmowanym schemacie typologicznym. Odmianę zwy-

M?

F o g • 1    1079*, tub. i