87987 SDC11641

Narodziny i upadek gospodarki rynkowe)

W tym szkicu, prezentującym ogólne cechy charakteryzujące społeczność zachodniej Melanezji, nie braliśmy pod uwagę jej organizacji terytorialnej ani życia seksualnego, na które wpływ wywierają tradycja, prawo, magia i religia, zamierzaliśmy bowiem przedstawić jedynie sposób, w jaki tak zwane motywacje ekonomiczne wywodzą się z kontekstu życia społecznego. W tej kwestii wszyscy współcześni etnografowie są zgodni - społeczność tę cechują: brak motywacji, jaką jest pragnienie zysku; brak pracy w zamian za wynagrodzenie; brak „prawa najmniejszego wysiłku", a przede wszystkim brak jakiejkolwiek odrębnej, samodzielnej instytucji opartej na motywacjach ekonomicznych. Jaki zatem czynnik pozwala zachować produkcję i utrzymać podział dóbr?

Odpowiedzi na to pytanie dostarczają przede wszystkim dwa wzory zachowania, pierwotnie łączone z gospodarką: zasada wzajemności i zasada redystrybucji¹. U Trobriandczyków z zachodniej Melanezji, będących przykładem takiego typu gospodarki, wzajemność dotyczy zwłaszcza seksualnej organizacji żyda społeczności - rodziny i pokrewieństwa. Redystrybucja obowiązuje przede wszystkim tych, którzy mają wspólnego wodza: łączy się zatem z pojęciem terytorium. Te dwa wzory należy więc rozdzielić.

Wyżywienie rodziny - kobiety i dzieci - jest obowiązkiem matry-linearnych krewnych. Mężczyzna, który utrzymuje swoją siostrę i jej rodzinę, dając im najlepszą część swoich zbiorów, zdobywa uznanie, gdyż postępuje zgodnie ze wzorcem, ale uzyskuje niewiele bezpośrednich korzyści materialnych, jeżeli okaże się niedbały i leniwy, to ucierpi na tym przede wszystkim jego reputacja. Zasada wzajemności zapewnia za to korzyści dla jego żony oraz dzieci i w ten sposób rekompensuje mężczyźnie w planie ekonomicznym jego cnoty. Uroczysty pokaz pożywienia we własnym ogrodzie oraz przed domem osoby je otrzymującej gwarantuje, że dobre rezultaty jego starań będą ■wszystkim znane. Widać wyraźnie, że ogród i gospodarstwo domowe stanowią tu element relacji społecznych związanych z dobrym gospodarowaniem i przykładnym wywiązywaniem się z obowiązków członka społeczności. Powszechna zasada wzajemności pozwala zapewnić produkcję i wyżywić rodzinę.

Zasada redystrybucji jest nie mniej skuteczna. Znaczna część wszystkich produktów rolnych Wysp Trobrianda jest dostarczana przez zwierzchnika wioski do wodza, który odpowiada za ich przechowywanie. W związku z tym, że wszelka zbiorowa aktywność społeczności koncentruje się wokół spotkań, świąt, tańców i innych zabaw, w których biorą udział także sąsiedzi z innych wysp (jest to okazja do I prezentacji efektów handlu z odległymi wyspami, wręcza się też wtedy I dary, które są następnie odwzajemniane zgodnie z zasadami ceremoniału, a wódz przekazuje wszystkim tradycyjne podarunki), system przechowywania i składowania dóbr ma fundamentalne znaczenie.

Z ekonomicznego punktu widzenia stanowi on podstawową część istniejącego systemu podziału pracy, handlu zagranicznego, opodat-I kowania w celach publicznych i tworzenia zapasów na wypadek napa-śri z zewnątrz, jednak te funkcje właściwego systemu gospodarczego są całkowicie wchłonięte przez sugestywne doświadczenia, oferujące obfitą nieekonomiczną motywację każdego działania wykonywanego w obrębie systemu społecznego.

Reguły zachowania, takie jak te wymienione wcześniej, nie mogą być jednak skuteczne, jeżeli nie będą ich wspierały wzorce instytucjo-

I    nalne. Wzajemność i redystrybucja mogą zapewnić funkcjonowanie | systemu gospodarczego bez pomocy zapisów i rozbudowanej admi-

II    nistracji wyłącznie dlatego, że organizacja opisywanych społeczności 11 opiera się na takich modelach, jak symetria i centiyczność.

11 Wzajemność jest w ogromnym stopniu ułatwiona przez instytu-I l cjonalny wzorzec symetrii, typową cechę organizacji społecznej u ple-I 1 mion niepiśmiennych. Uderzająca „dwoistość", którą napotykamy | 1    w plemiennych podziałach, pozwala łączyć indywidualne relacje

L- i    w pary i tym samym ułatwia wymianę dóbr i usług bez stosowania

jakichkolwiek trwałych zapisów. Podział społeczności pierwotnych na I dwie uzupełniające się części (moiety) wynika, jak się okazuje, z aktów

wzajemności, na których opiera się ów system, jak również pomaga 1 w ich dokonywaniu. Niewiele wiadomo na temat źródeł owej „dwo-1 istości". jednak każda przybrzeżna wioska na Wyspach Trobrianda 1 uia swój odpowiednik - inną wioskę - w głębi lądu, dzięki czemu ■ 1 sprawnie przebiega niezwykle istotna wymiana owoców drzewa chlebowego i ryb. Odbywa się ona w formie wzajemnego wręczania darów 1    i jest rozłączna w czasie. Także podczas wymiany kula każdy uczestnik

1 ma swojego partnera na innej wyspie, dzięki czemu relacja wzajemno-1 k' zyskuje prawdziwie osobisty wymiar. Jednak ze względu na dużą

59

1

Por Noty it> iródei. i 320-322. W tym rozdziale zostały w szerokim zakresie wyko-rzystarw prace B. Malinowskiego oraz R.C. Thumwalda.