94281201 djvu

392 BUG. PIASECKI

niektóre stawy zawiasowe według kształtu powierzchni stawowych nie dałyby się odróżnić od siodełkowych, a zatem dwuosiowych, i tylko obecność więzadeł bocznych czyni je jednoosiowymi.

Wreszcie, rozstrzygającym momentem co do ruchów już nie możliwych tylko, lecz istotnie dokonywanych w danym stawie, są mięśnie, ich siła, budowa, miejsca przyczepu i t. p. Budowa stawów dłoniowo-falangowych n. p. umożliwia ruchy rotacyjne, które nie odbywają się jednak dla braku mięśni mogących je wykonać. Mniej jaskrawych przykładów tego rodzaju możnaby przytoczyć znacznie więcej.

Toteż w czasach ostatnich kierunek badań zwraca się coraz bardziej ku ruchom naturalnym człowieka i zwierząt, które obecnie, dzięki metodzie fotograficznej, dającej serye zdjęć migawkowych (patrz poniżej), dają się uchwycić we wszystkich swych stadyach i dokładnie umiejscowić w przestrzeni.

Niezbędnym warunkiem prawidłowej funkcyi stawu jest ścisłe przyleganie powierzchni stawowych. Jest ono zapewnione przez szereg sił, z których na pierwszem miejscu należy wymienić napięcie mięśni, przebiegających ponad stawem, oraz wytrzymałość torebki stawowej i więzadeł. Wątpliwą natomiast jest rola ciśnienia powietrza, dość powszechnie po dziś dzień uważana za czynnik główny od czasów braci Weberów.

Słynne doświadczenie braci Weberów przedstawia się jak następuje. Po przecięciu wszystkich części miękkich, otaczających staw biodrowy, a więc i torebki stawowej, główka kości udowej pozostaje nadal w panewce, mimo ciężaru całej zwisającej wolno kończyny. Wypada jednak natychmiast, gdy przez kość miednicową wywiercimy otwór drążący do jamy stawowej i przez to wpuścimy do niej powietrze.

Największym brakiem tego doświadczenia jest okoliczność, iż odnosi się ono jedynie do stawu biodrowego. I tu zresztą zarzucono, że chyba wykonane pod warstwą cieczy oddawałoby z przybliżoną dokładnością stosunki ciśnień żywego ustroju, gdzie staw biodrowy jest otoczony masą półpłynną części miękkich. Co więcej, w głębi samego stawu znajdują się miękkie tkanki unaczynio-ne, u żywego człowieka zatem pozostające pod w^rpływem ciśnienia atmosferycznego (Rosę, Du Bois Reymond).

Szkielet skórny stawonogich spełnia przy ruchach tych zwierząt w zasadzie tę samą rolę systemu ruchomo połączonych dźwigni, jak szkielet kostny kręgowców, z tą tylko różnicą, że mięśnie działają tu od w nętrza wydrążonych dźwigni. Stawy polegają na ścieńczeniu powłoki chitynowej z jednej strony (st. zawiasowe) lub dokoła członka (st. wieloosiowe).

Także ruchy niektórych typów zwierząt bezszkieletowych (mięczaki, robaki, jamochłony) znajdują jeszcze ścisłą analogię w ruchach pewnych organów