656 J. ROTHFELD
również odmienne od czucia bólu, mimo, że długotrwałe i nasilone działanie tych bodźców mogą spowodować wystąpienie bólu. Silne ugniecenie skóry nie powoduje wrażenie dotyku tylko bólu, podobnie nie mamy wrażenia temperatury przy działaniu zbytniego gorąca. Pod wpływem zatem zbyt silnych bodźców swoistych na skórę, nie powstaje wrażenie swoiste, tylko uczucie bólu.
Nasuwa się pytanie, czy nerwy, względnie zakończenia nerwowe, przeznaczone dla zmysłu ucisku, ciepła lub zimna przewodzą także wrażenia bólu, czy też istnieją do tego celu oddzielne zakończenia nerwowe w skórze i oddzielne drogi w układzie nerwowym ośrodkowym. Za oddzielnośc.ią włókien przewodzących czucie bólu przemawiają spostrzeżenia kliniczne, w których znajduje się często zaburzenie lub zniesienie czucia bólu, gdy inne rodzaje czucia skórnego są zachowane; spotyka się również przypadki chorobowe, przy których istnieje zaburzenie w czuciu dotyku bez zajęcia czucia bólu lub temperatury. Gdyby jedne i te same włókna były przeznaczone dla bodźców termicznych i dla bólu, trudnoby sobie wyobrazić, aby w pewnych warunkach chorobowych włókna te były dostępne tylko dla jednej części podniet, n. p. tylko dla dotyku, a nie oddziaływały na bodźce sprawiające ból. Wspomnieliśmy już wyżej, iż w sy-stemie nerwowym środkowym drogi dla przewodnictwa bólu i temperatury z jednej strony, a dotyku i czucia głębokiego z drugiej strony przebiegają oddzielnie. Ze także w obwodowym narządzie zmysłowym w skórze aparaty nerwowe są dla bodźców czucia skórnego zróżniczkowane, zatem przemawia już fakt istnienia punktów ciepła, zimna i dotyku (p. wyżej). Przekonano się nadto, że można w pewnych miejscach skóry wbić ostrą szpilkę bez wywołania bólu, podczas gdy w innych miejscach już lekkie dotknięcie szpilką powoduje nawet silny ból. Frey stwierdził, że na skórze istnieją odrębne miejsca, których drażnienie zawsze daje wrażenie bólu. Punkty te są niezależne od punktów dotyku. Dla wykazania punktów bólu należy drażnić bardzo ostrym końcem igły i należy badać dwa miejsca pomiędzy dwoma odległymi punktami dotykowymi, aby w ten sposób wykluczyć współudział punktów dotykowych w powstawaniu bólu. Nietylko drażnienie mechaniczne, ale także chemiczne i elektryczne działają na punkty holu.
Liczba tych punktów jest znacznie większa od punktów dotyku (mniej więcej poczwórna ilości. Na grzbietowej stronie śródręcza, w części odpowiadającej czwartemu palcowi przypada na przestrzeni