CCF20090605008

zachowań uczniów. Wiasny system warto rozwijać głównie wtedy, gdy pragnie się w ciągu kilku następnych lat badać w różnych zespołach rzeczy podobne, tj. zdobywać orientację o zjawiskach niewiele się od siebie różniących, a uznanych przez nauczyciela za niezmiennie ważne.

MIEJSCE I ZADANIA OSOBY OBSERWUJĄCEJ

Dotychczasowe informacje o obserwacji rozwijały się zgodnie z jej uszeregowaniem od obserwacji najbardziej otwartej, luźnej do skategoryzowanej analizy systemów interakcji. Obserwację uczestniczącą trzeba koniecznie wyodrębnić, ponieważ może ona zachodzić zarówno w odmianie luźnej, jak i bardzo skategoryzowanej. Przyjmuje się, że obserwacja uczestnicząca ma miejsce wówczas, gdy obserwator nie ujawnia swej funkcji, występuje jako „zwykły” jej członek i w trakcie odgrywania tej roli wypełnia swoje zadanie. Działania rozpoznawcze podejmowane przez nauczyciela są zawsze do pewnego stopnia obserwacją uczestniczącą. W związku z tym warto zwrócić uwagę na swoiste jej cechy.    /

Obserwacja uczestnicząca daje na ogół inne pole widzenia niż obserwacja z zewnątrz. Są w niej dostępne zachowania, które na ogół ukrywa się przed okiem kogoś spoza grupy.

Pobyt w zespole na prawach jego uczestnika skłania zwykle do przyjęcia zwyczajów, norm czy systemu wartości w nim panujących. Pozwala to lepiej zrozumieć zachowania członków grupy, czasem jednak utrudnia zrozumienie reakcji na te zachowania osób z zewnątrz. Zbyt silne wczucie się w rolę członka zespołu osłabia bezstronność sądu.

W pewnych sytuacjach następuje konflikt między tendencjami do obserwowania a chęcią uczestnictwa w życiu grupy; są to sytuacje, które zmuszają wszystkich członków grupy, w tym i obserwatora, do działania, zaś powstrzymanie się od niego, niezbędne do prowadzenia obserwacji, może być przez członków grupy źle widziane.

Obserwator musi funkcjonować jako członek grupy i sam do pewnego stopnia wpływa na sytuację panującą w niej. Niekiedy

fl

jego działanie może doprowadzić do zmniejszenia się liczby informacji, które do niego docierają, czasem może służyć jej zwiększeniu.

Obserwator uczestniczący z reguły musi zapisywać swoje obserwacje post factum, nie może rejestrować danych w czasie trwania opisywanej sytuacji, zapisane fakty i wrażenia przedstawione są więc tak, jak obserwator był w stanie je zapamiętać.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów:

1.    Obserwator musi starać się być obiektywny, tj. znaleźć pośrednią drogę między kompletnym brakiem jakiegokolwiek emocjonalnego nastawienia wstępnego wobec obserwowanych osób lub zjawisk a nastawieniem na określony fakt, tj. goto-wością_: do wyodrębnienia interesujących go zjawisk z wielu innych.

2.    Obserwacja powinna być wyczerpująca i wnikliwa, należy więc dążyć, jeśli to tylko możliwe, do rejestrowania wielu spraw pobocznych, kontekstowych, stanowiących tło głównych zachowań obserwowanych.

3.    Obserwacja musi być wierna, na tę wierność obserwowania mają wpływ następujące sprawy:

a.    Charakter bodźców, które występują w trakcie obserwacji. Najważniejszymi cechami tych bodźców- są:

—    kolejność sygnałów; informację o osobie zdobytą wcześniej szczególnie łatwo wyodrębnić od późniejszych informacji;

—    wyrazistość sygnałów; sygnały nietrudne do uchwycenia łatwiej zarejestrować, przy czym na ich podstawie łatwiej przypiszemy pewne właściwości osobom, od których pochodzą;

—    częstotliwość sygnałów; często nadawane stwarzają większe szanse rejestracji niż sygnały rzadko występujące.

b.    Cechy obserwatora. Wyróżniamy tu:

—    chwilowy stan psychiczny; zmęczenie, głód, napięcie emocjonalne powodują to, że odbierając sygnały nadawane przez innych ludzi, mamy skłonność do nieco innego niż zwykle ich interpretowania,

—    postawę wobec obiektów obserwacji; mając silne postawy wobec pewnej grupy obiektów, szuka się zwykle u obserwowa-

197