CCF20090605008

zachowań uczniów. Własny system warto rozwijać głównie wtedy, gdy pragnie się w ciągu kilku następnych lat badać w różnych zespołach rzeczy podobne, tj. zdobywać orientację o zjawiskach niewiele się od siebie różniących, a uznanych przez nauczyciela za niezmiennie ważne.

MIEJSCE I ZADANIA OSOBY OBSERWUJĄCEJ

Dotychczasowe informacje o obserwacji rozwijały się zgodnie z jej uszeregowaniem od obserwacji najbardziej otwartej, luźnej do skategoryzowanej analizy systemów interakcji. Obserwację uczestniczącą trzeba koniecznie wyodrębnić, ponieważ może ona zachodzić zarówno w odmianie luźnej, jak i bardzo skategoryzowanej. Przyjmuje się, że obserwacja uczestnicząca ma miejsce wówczas, gdy obserwator nie ujawnia swej funkcji, występuje jako „zwykły” jej członek i w trakcie odgrywania tej roli wypełnia swoje zadanie. Działania rozpoznawcze podejmowane przez nauczyciela są zawsze do pewnego stopnia obserwacją uczestniczącą. W związku z tym warto zwrócić uwagę na swoiste jej cechy.    /

Obserwacja uczestnicząca daje na ogół inne pole widzenia niż obserwacja z zewnątrz. Są w niej dostępne zachowania, które na ogół ukrywa się przed okiem kogoś spoza grupy.

Pobyt w zespole na prawach jego uczestnika skłania zwykle do przyjęcia zwyczajów, norm czy systemu wartości w nim panujących. Pozwala to lepiej zrozumieć zachowania członków grupy, czasem jednak utrudnia zrozumienie reakcji na te zachowania osób z zewnątrz. Zbyt silne wczucie się w rolę członka zespołu osłabia bezstronność sądu.

W pewnych sytuacjach następuje konflikt między tendencjami do obserwowania a chęcią uczestnictwa w życiu grupy; są to sytuacje, które zmuszają wszystkich członków grupy, w tym i obserwatora, do działania, zaś powstrzymanie się od niego, niezbędne do prowadzenia obserwacji, może być przez członków grupy źle widziane.

Obserwator musi funkcjonować jako członek grupy i sam do pewnego stopnia wpływa na sytuację panującą w niej. Niekiedy jego działanie może doprowadzić do zmniejszenia się liczby informacji, które do niego docierają, czasem może służyć jej zwiększeniu.

Obserwator uczestniczący z reguły musi zapisywać swoje obserwacje post factum, nie może rejestrować danych w czasie trwania opisywanej sytuacji, zapisane fakty i wrażenia przedstawione są więc tak, jak obserwator był w stanie je zapamiętać.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na następujące sprawy, ważne dla wszystkich obserwatorów:

1.    Obserwator musi starać się być obiektywny, tj. znaleźć pośrednią drogę między kompletnym brakiem jakiegokolwiek emocjonalnego nastawienia wstępnego wobec obserwowanych osób lub zjawisk a nastawieniem na określony fakt, tj. gotowością. do wyodrębnienia interesujących go zjawisk z wielu innych.

2.    Obserwacja powinna być wyczerpująca i wnikliwa, należy więc⁵ dążyć, jeśli to tylko możliwe, do rejestrowania wielu spraw pobocznych, kontekstowych, stanowiących tło głównych zachowań obserwowanych.

3.    Obserwacja musi być wierna, na tę wierność obserwowania mają wpływ następujące sprawy:

a.    Charakter bodźców, które występują w trakcie obserwacji. Najważniejszymi cechami tych bodźców- są:

—    kolejność sygnałów; informację o osobie zdobytą wcześniej szczególnie łatwo wyodrębnić od późniejszych informacji;

—    wyrazistość sygnałów; sygnały nietrudne do uchwycenia łatwiej zarejestrować, przy czym na ich podstawie łatwiej przypiszemy pewne właściwości osobom, od których pochodzą;

—    częstotliwość sygnałów; często nadawane stwarzają większe szanse rejestracji niż sygnały rzadko występujące.

b.    Cechy obserwatora. Wyróżniamy tu:

—    chwilowy stan psychiczny; zmęczenie, głód, napięcie emocjonalne powodują to, że odbierając sygnały nadawane przez innych ludzi, mamy skłonność do nieco innego niż zwykle ich interpretowania,

—    postawę wobec obiektów obserwacji; mając silne postawy wobec pewnej grupy obiektów, szuka się zwykle u obserwowa-

197