1030

Rozdział 2 • Organizacja badania statystycznego

jego zastosowania. Wykorzystuje się go głównie wtedy, gdy dobór losowy nie jest możliwy lub jego koszty byłyby bardzo wysokie i ekonomicznie nieuzasadnione.

Przykład 2.7.

Przykładem badania częściowego z doborem celowym mogą być badania zorientowanych rynkowo gospodarstw rolnych prowadzone przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. W świadomy, a zarazem subiektywny sposób wybieranych jest około 1300 indywidualnych gospodarstw rolnych, które prowadzą rachunkowość rolną, wykorzystywaną do analizy struktury gospodarstw, ich działalności i jej efektów rzeczowych i finansowych itp. Badania prowadzone na próbie wybranej w sposób celowy, w przeciwieństwie do losowego, nie pozwalają na dokonanie uogólnień na całą populację (np. na wszystkie indywidualne gospodarstwa rolne w Polsce), można je co najwyżej uogólnić na określoną część tej populacji (np. na gospodarstwa rolne produkujące głównie na sprzedaż, a nie na własne potrzeby).

Spośród metod dobom celowego największą użytecznością charakteryzują się:

•    metoda dobom jednostek typowych,

•    metoda doboru proporcjonalnego (kwotowego),

•    metoda eliminacji.

Metoda doboru jednostek typowych polega na doborze do próby jednostek uważanych za typowe, charakterystyczne dla danej zbiorowości, a więc odpowiadające w przybliżeniu jednostkom przeciętnym. Metoda ta dostarcza ogólnych danych o badanej zbiorowości generalnej. Analizując jej strukturę można podjąć wnioski jedynie co do niektórych aspektów kształtowania się ccch. Dlatego też metoda ta stosowana jest głównie do badań wstępnych, pilotażowych. Szerzej stosowana jest np. w supermarketach w analizach zachowań konsumentów.

Metoda doboru proporcjonalnego jest w swej istocie zbliżona do metody warstwowej. Tu również na początku dokonuje się podziału zbiorowości na określone grupy, jednak dobór jednostek wewnątrz tych grup nie jest losowy, a dokonuje go - kierując się subiektywnymi przesłankami - sam badacz.

Metoda eliminacji uwzględnia w doborze jednostek do próby zjawisko koncentracji. Najwięcej jednostek pochodzi z grup, w których koncentmje się największa liczba jednostek o interesujących nas cechach, eliminujemy zatem jednostki nieistotne z punktu widzenia celu badania. Na przykład przeprowadzając badanie

0    usługach hotelarskich, można skoncentrować się na dotychczasowych klientach

1    spośród nich wybrać w sposób celowy próbę. Próba ta jest, co ważne, najłatwiej dostępna, jako że posiadamy już informacje na temat jednostek statystycznych, łatwiej jest do nich dotrzeć, a tym samym przeprowadzić badanie.

Rodzaje badań częściowych

Badania częściowe są szczególnie zalecane w następujących przypadkach:

•    gdy proces obserwacji wiąże się ze zniszczeniem lub uszkodzeniem badanego produktu (np. cytowane crush testy).

33