1040

Rozdział 2 • Organizacja badania statystycznego

Kontrola zgodności rachunkowej prowadzona jest wtedy, gdy przynajmniej niektóre informacje w formularzu podawane są w postaci liczb. Należy wówczas sprawdzić, czy nie ma prostych błędów rachunkowych (czy np. łączna ilość pracowników przedsiębiorstwa równa jest sumie wpisanej w jednym z pól zapisu), czy wszystkie wartości zostały podane w odpowiednich jednostkach miary, czy dokonano wskazanych zaokrągleń itp.

Kontrola merytoryczna (kontrola logicznej poprawności zapisów) wymaga wszechstronnej znajomości badanego zjaw iska. Sprowadza się ona do wykrywania błędów' i nieścisłości w treści zapisów. Kontrola ta przebiega więc w następujący sposób: sprawdza się, czy w materiale statystycznym nic ma zapisów budzących podejrzenia co do ich poprawmości, następnie weryfikuje się te wątpliwości, a w przypadku ich potwierdzenia - poprawia się błędy. Przykładowo obarczone błędami będą informacje o tym, że przedsiębiorstwo od pięciu lat produkuje daną grupę wyrobów, skoro funkcjonuje od roku. Osoba opracowująca informacje statystyczne często nie jest niestety w' stanie ustalić, która z odpowiedzi jest niepoprawna, stąd konieczny jest kontakt z osobą wypełniającą formularz.

Jak już wcześniej zauważono, przeprowadzając badanie statystyczne trudno jest uniknąć błędów. Dlatego też konieczna jest kontrola surowego materiału statystycznego. Jednak i ona nic gwarantuje wyeliminowania wszystkich błędów. Błędy te mogą mieć charakter przypadkowy lub systematyczny.

Błędy przypadkowe (wielokierunkowe, nierozmyślne, losowe) to głównie pomyłki w zapisie cyfr, np. tzw. czeski błąd. czyli zamiana cyfr miejscami (np. należało zapisać 45, a zapisano 54). Błędy te mają zwykle różny kierunek (w' przypadku niektórych jednostek zawyża się wartość cechy, w innych zaniża), dzięki czemu nie zniekształcają poważnie wyników badania (można powiedzieć, że różnice w' stosunku do stanu rzeczywistego „bilansują się”).

Błędy systematyczne z kolei, określane także jako tendencyjne lub jednokierunkowe, polegają na podawaniu zniekształconych (świadomie lub nieświadomie) danych. Niejednokrotnie osoby wypełniające formularz obawiają się ujawnienia faktów, więc je „wygładzają”, np. osoby prowadzące zapisy wydatków dla potrzeb badania budżetów' gospodarstw domowych zawyżają lub zaniżają pewne grupy w'ydatków, nie ujawniają dodatkowych źródeł dochodów itd. Błędy te mają zwykle jeden kierunek, np. wydatki na książki są najczęściej zawyżane przez badanych, znacznie rzadziej zaniżane. Stąd błędy systematyczne mają znaczny wpływ na wyniki badania, np. otrzymujemy obraz społeczeństwa, które często czyta książki dzieciom, choć w' rzeczywistości jest znacznie gorzej.

Przeprowadzając badanie statystyczne dąży się do tego, aby uzyskać jak najbardziej dokładny, nie zafałszowany obraz rzeczywistości. Na dokładność tę wpływają takie czynniki jak:

• dokładność urządzeń pomiarowych (np. przy badaniu stężenia zanieczyszczeń w powietrzu),