Image002

Image002



62 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA

jako „pojęcie abstrakcyjne, nie dające się zoperacjonalizować”20. Stanowisko Karla Mollenhauera, sformułowane w pierwszych latach wprowadzenia pojęcia emancypacja do nauk o wychowaniu, zostało rozwinięte i uszczegółowione. Przykładem może być użycie tego terminu w znaczeniu: cel naczelny poddawany uszczegółowieniu21. Operaqonalizacja celu jest związana z przyjęciem wartości emancypacyjnych, które nie podlegają uszczegółowieniu w taki sam sposób, jak wartości utylitarne (orientacja aksjologiczna), oraz z uznaniem ich racjonalności emancypacyjnej za cel naczelny.

■    Postawa wobec życia, nastawienie wobec stylu życia. To znaczenie jest związane z praktycznym efektem otwarcia na inność oraz z gotowością do samodzielnego poszukiwania i odkrywania tożsamości (indywidualnej albo zbiorowej). Wyraża się to w transformacji wpływów zewnętrznych według indywidualnego systemu wartości. Jest to zatem swoista właściwość podmiotu22.

■    Stan świadomości, poczucie możliwości reagowania wbrew powszechnie uznanym normom. Taka interpretacja związana jest z poszukiwaniem warunków wyzwolenia i przeżywania wolności. Wolność w tym sposobie pojmowania emancypacji rozumiana jest jako prawo wychowanka do samookreślania się, a nie tylko swobody w doborze środków i metod osiągania kulturowo i społecznie ustanawianych celów. Są to więc obserwo-walne zachowania i reakcje emocjonalne wobec zależności. Zachowania te wyrażają się w świadomym sprzeciwie wobec ograniczeń wolności i podejmowaniu konkretnych decyzji dotyczący ch własnej osoby albo grupy, z poszanowaniem powszechnie uznanych środków i form.

■    Swoiste przystosowanie do praw i ustaw zrozumiałych dla człowieka, możliwych do zinterpretowania i zaakceptowania przez niego. Jest to jedno z częściej występujących znaczeń. Łatwość przyjęcia go może wynikać z faktu jego dużej zbieżności z tradycyjnym myśleniem o wychowaniu jako o procesie rozwijania osobowości według uznanych, zewnętrznie ustalonych wartości. Konsekwencją tego jest deklarowanie bycia wychowawcą-emancypato-rem, a w rezultacie uwalnianie wychowanka od obowiązku rozumienia siebie i zmieniania otoczenia na rzecz uczenia go roli człowieka wolnego.

■    Źródło i/lub przejaw zaniku tradycyjnych wartości i cnót. W tym znaczeniu „emancypacja jest uwalnianiem się od zobowiązań, zewnętrznej dominacji, tradycji i autorytetu” prowadzącym do „nie-powściągania namiętności, samowładzy i egoizmu”23. Ruch ten, wraz ze wzrostem swobód jednostkowych, prowadzi do zniszczenia lub osłabienia życia zbiorowego.

■    Dążenie do zwiększenia wolności zewnętrznej, do uwalniania się od nadmiernej (w osobistym przekonaniu) kontroli i ograniczeń. Przejawia się to w gotowości do przekraczania wyznaczonych formalnie - albo przez obyczaj - granic zachowania. Takie podejście można dostrzec w operacjonalizacji pojęcia emancypacja na potrzeby prowadzonych badań empirycznych. Należy podkreślić, że w tym nastawieniu empiryczno-anality-cznym uwidocznione jest oddzielenie norm od faktów. Przedmiotem badania jest częstość występowania wskaźników

:0 K. Mollenhauer, Erziehung und Emanzipation.

;| R. Kwaśnica. Dwie racjonalności: od filozofii sensu ku pedagogice ogólnej, Wrocław: IKN 1987, s. 105. ” W. Lempert, Leistungsprinzip und Emanzipation, Frankfurt: Suhrkamp 1975.

W. Brezinka, op. cii., s. 51.

wyłonionych w procesie operacjonaliza-cji (skala i zakres zjawiska), a ich normatywne wartościowanie następuje dopiero na etapie wyjaśniania badanych zjawisk.

i Szczególny typ ekspansji, pozwalający wyjść poza dotychczasowe granice swobody. Odnosi się to do wszystkich podmiotów społecznych (i podmiotów edukacji). Takie rozumienie emancypacji związane jest z koncepcją człowieka wielowymiarowego, podejmującego wysiłek transgresji poprzez innowację i twórczość.

■    Fakt pedagogiczny, stwarzający możliwość realizacji tłumionych dotychczas potrzeb. W takim pojmowaniu emancypacji uwidocznione jest podejście do interakcji wychowawczych sprzyjających osiąganiu wartości emancypacyjnych. Takiemu pojmowaniu emancypaqi towarzyszy wskazywanie metod, środków i zasad organizowania sytuacji edukacyjnych umożliwiających uwalnianie się podmiotu od zależności, usamodzielnianie się, samorefleksję oraz gotowość do ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój i kondycję otoczenia. Takie podejście widoczne jest także w badaniach nad kondycją kompetencji emancypacyjnych podmiotów edukacji oraz zaawansowaniem procesów emancypowania się.

■    Funkcja instytucji edukacyjnych. Takie rozumienie omawianego terminu widoczne jest w pracach projektowych i badawczych z zakresu pedagogiki szkoły.

Funkcja emancypacyjna instytucji edukacyjnej wyraża się w przygotowaniu uczniów/wychowanków do ustawicznej pracy nad sobą prowadzącej do przekraczania narzuconych ograniczeń i do świadomego uczestniczenia w zmienianiu rzeczywistości24.

Ten przegląd sposobów pojmowania emancypacji nie stanowi zamkniętej listy. Nie wyczerpuje także możliwości definiowania tego pojęcia w pracach z zakresu pedagogiki. Przedstawione znaczenia są tak dobrane, by można było dostrzec zarówno emancypację negatywną (to znaczy uwalnianie się od...), jak i pozytywką (osiąganie nowych praw i pól wolności), a jednocześnie by widoczne było jej negatywne (jest przyczyną zła) i pozytywne wartościowanie (jest źródłem pozytywnych stanów, korzystnych dla jednostki i społeczeństwa ).

Powyższa lista świadczy o tym, że emancypacja może być zjawiskiem obserwowal-nym, zachowaniami werbalnymi i motorycz-nymi (mówić i robić). Może być także szczególnym stanem świadomości generującym te zachowania, pojedynczym działaniem albo sekwencją działań, procesem społecznego uczenia się. W każdym z tych znaczeń ukazane jest świadome i osobiste reagowanie na własną sytuaqę nacechowaną opresją i zniewoleniem. Dodać należy, że nie wszystkie z wymienionych znaczeń są adekwatne w odniesieniu do pedagogiki emancypacyjnej.

Relacje edukacji i emancypacji

Łączenie edukacji i emancypacji na poziomie teorii i praktyki rozwoju osoby oraz zmiany społecznej może nasuwać spostrzeżenie o swoistym oksymoronie - łączeniu sprzeczności. Edukacja w tradycyjnym (i potocznym) rozumieniu jest procesem wdrażania do odtwarzania uznanych wzorów1 (myślenia i działania). Przypisywane jest jej prawo bycia tym, co zmienia świat i ludzi. Jest obciążona pojmowaniem jej jako procesu

;i Z. Kwieciński, Edukacja jako wartość odr\skiwana wspólnie. ..Edukacja" 1991. nr 1.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Image002 62 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA jako „pojęcie abstrakcyjne, nie dające się zoperacjonalizować”2
Image011 150 PEDAGOGIKA EMANCYPACYjNa nie jest spełniony, dyskurs normatywny nosi znamiona utopii al
Image011 150 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA nie jest spełniony, dyskurs normatywny nosi znamiona utopii al
Image003 64 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA i ośrodka „transmisji, dostarczania, darowania, mesjanizmu, mec
Image004 66 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA standardów. Jest „ogółem czynności prowadzenia [podkr. M. Cz.-W
Image005 IS.- Wyc/ioŁoanie jako iwa.lcza.nie zdrowych instynktów życiowych Trudno by znaleźć dziecko
Image005 68 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ trwałymi skutkami określane są mianem kompetenqi emancypacyjnyc
Image006 70 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA lazki i odkrycia nauki, a także powinna/mu-si przygotować człow
Image007 72 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA i kierunków jego zmiany. Należy podkreślić, że interpretacje i
Image009 146 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ czona perspektywa, którą wyznaczają struktury poznawcze osób o
Image010 148 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄIstota procesu emancypacji Brak udokumentowanej wynikami system
Image012 152 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ zje i organizowane działania ukierunkowane na osiąganie praw i
Image014 184 PEDAGOGIKA EMANCYPACYji czeństwa są one wyprowadzane, zawsze kładzie się w nich nacisk
Image015 186 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ edukacyjnej, niezależnie od tego, jakie miejsce w hierarchii s
Image016 188 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ go, który I. Shor nazywa trzecim idiomem1. Wyrażenie to oznacz
Image017 190 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ ta życia (albo systemu), który wpływa na warunki emancypacji o
Image018 2 192 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ leczeństwo potrzebuje twórczości i inteligenci ludzi. Ucznio
Image019 i 194 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA niu władzy znaczenia procesu negocjowania uprawnień i w
Image020 196 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA dagodzy projektują i wyjaśniają sytuacje edukacyjne nakie

więcej podobnych podstron