kem5

Wstęp

10

Wikinger und Normanen, Karl Theodor Strasser, Hamburg 1928. /.e zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu, Repr. L. Berowski/Agencja Archiwum

Wiatrowskaz z Sóderala (Halsing-land, Szwecja)

l)ie \'ordgermanm, Karl Theodor Strasser, Hamburg 1988. Ze zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu, Repr. I.. Berowski/Agencja Archiwum

Wioślarze. Rysunek na kamieniu z Hiiggcby (Uppland, Szwecja)

etymologicznie ze stisl. vtk - „zatoka, ujście rzeki" i wyjaśniano jako „napadający z zatoki/ujścia rzecznego”. Później zauważono jednak, że jeszcze w VIII w., przed okresem nasilonych ataków Skandynawów na wybrzeża Anglii, Irlandii i Francji, czyli przed tzw. epoką wikingów, słowo to pojawiło się u Germanów zachodnich w postaci stang. wicingsceada i stfryz. un(t)sing. Odtąd jego pochodzenie zaczęto łączyć z tym właśnie obszarem językowym, wskazując na stsaks. wik, stfryz. wik, stwniem. wiek, stang. wic - „obóz [handlowy], osada [handlowa]”. Uważa się, że po raz pierwszy termin ten pojawił się na rzymskim jeszcze tzw. „Saksońskim Wybrzeżu” (Litus Saxonicum)> obejmującym część wschodniego i południowego wybrzeża Brytanii. Było to na długo przed „właściwą” epoką wikingów i odnosiło się do saksońskich (saskich) osadników.

Szwedzi, sąsiedzi uprawiających wiking Duńczyków i Norwegów, nie różnili się od nich ani wojowniczością, ani talentami handlowymi, tyle że - najogólniej rzecz biorąc - skierowali je na wschód i południowy wschód docierając do wybrzeży Morza Białego (Gandoik), na Ruś (Garóońki) i do Bizancjum (Grikk-land). Na tych terenach prowadzili handel, dokonywali łupieżczych napadów lub jako najemnicy wstępowali na służbę ruskich kniaziów i bizantyńskich imperatorów tworząc oddziały ich straży przybocznej. Członka takiej elitarnej cesarskiej drużyny źródła greckie nazywają bdrangos (łac. warangus), może ze stszw. warang (ze stnord. war - „wierność, przysięga”), czyli „zaprzysiężony, towarzysz [broni]”, a może ze stnorw. Voeringr, Voeringi (etnikonu, który, zdaje się, pierwotnie odnoszono do wszystkich Germanów skandynawskich). Pierwsza wzmianka o takim oddziale pochodzi z 1034 r., ale jest możliwe, że drużynę północnogermańskich wojów miał już Bazyli II Bułgaro-bójca (panował w latach 976-1025). Od owego bdrangos wyprawiających się na „wschodni wiking' na Rusi zwano Waregami (strus. warjagi; por. Warjażoskoje morie - „Morze Bałtyckie”, dosł. „Morze Wareskie”). Jakiś odłam (?) Warcgów nazywano tam również Kołbiagami (strus. kzAbjagi). Współcześnie słowo to próbuje się zrozumieć przez wyprowadzenie m.in. z polskiej nazwy miejscowej Kołobrzegi), ale zdaje się, że w istocie pochodzi ono - za pośrednictwem greckim (koulpingoi - „rodzaj najemnych wojowników [w Cesarstwie Bizantyńskim]”) - z kylfingr (l.mn. kylfingar) utworzonego od stnord. kylfa- „pałka, rodzaj maczugi”. Jeśli tak, to Kołbiagowie byliby wojownikami odznaczającymi się charakterystycznym rodzajem broni. Dobrze znano ich również w Skandynawii i na Islandii: niektóre teksty (np. pochodzący najpewniej z końca XIII w. geograficzny traktacik O zasiedleniu ziemi przez synów Noego^J oparty na fragmentach

⁹ ha pui hvar huerr Noa sona bygdi heitninn, właściwie O tym, jak każdy z .synów Noego zasiedlił świat (taki tytuł w najstarszym zachowanym, pergaminowym rękopisie z lat najpewniej 1820-1884). Praca znana jest też pod skróconym tytułem Frd smutni Noa, czyli O synach Noego.

Złoty diadem wareski

IX księgi Etymologii Izydora /. Sewilli) nazywają Ruś, zwykle określaną jako Gardariki, terminem Kylfinga lande, Kyljmgalarid.

Oczywiście podział na duńsko-norweskich wikingów oraz szwedzkich Waregów/Kołbiagów (polska ortografia mało zasadnie traktuje ich jak nację) jest tylko najogólniejszy. Wśród ger ma ń s ko-s kandy n aws kic h „ g wa rd z i s t ów ” cesarzy bi za n ty ń-skich i kniaziów ruskich na pewno byli nie tylko Szwedzi. Niewątpliwie za najsławniejsze przykłady można uznać dwóch awanturniczych władców (konungów) norweskich, Olafa Trygg-wasona i Haralda Twardego. Z kolei Szwedzi ruszali czasem na zachód, jak Gardar Swawarson, któremu przypisuje się odkrycie Islandii. Rozróżnienie wikingowie - Waregowie/Koł-biagowie ma przede wszystkim charakter filologiczny, merytorycznie zaś, z uwzględnieniem istniejących różnic, dotyczy tego samego w istocie zjawiska. Nie od rzeczy będzie zatem przypomnieć, że Waregowie odegrali wielką rolę w dziejach wschodnich Słowian. Pierwsza i najczcigodniejsza dynastia ruskich kniaziów i moskiewskich carów, Rurykowicze (w linii moskiewskiej panowali do 1598 r.), wyprowadzała swoje pochodzenie od Ruryka (właściwie Hrorekr [RodrygJ, z hródr - „sława” i rikr - „władca”), o którym Powieść minionych lal pod rokiem (5370 (według bizantyńskiego sposobu liczenia czasu „od stworzenia świata”, we współczesnej datacji 862) powiada, że wezwany przez skłócone plemiona przybył z dwoma braćmi, Sineusem (z sine hus- „swój dom”?) i Ir u worem (z pru vdringr ~ „wierna drużyna”?) i objął władzę w Nowogrodzie Wielkim, podczas gdy Sineus i Truwor rządzili w Białym Jeziorze i Izbor-sku¹⁰ (por. mitologiczny motyw przybycia trzech braci-wład-ców, jak Lech, Czech i Rus w tradycji polskiej).

¹⁰ L początków Rusi znajdujemy znacznie więcej osobistości wareskiego (pół-nocnogermańskicgo) pochodzenia: Oleg (Helgi), Olga (Helga), Igor (tngwar), Asnmncl, Askold (Halskold), Dir (ze stnord. dyr „drogi”), Sweneld, Rogwołod (Rógnwald), Iwor (lwar), Roald, Grim, Steggi, Śi.ir i inni.

Die Wikinger, Ono Scheel, Stuttgart Zc zbiorów biblioteki Muzeun Archeologicznego w Poznaniu Repr. 1.. Berowski/Agencja Archtwuii

Głowa młodego wikinga (przeirys.) Fragment wozu z pochówku w 0)se bergu (Norwegia)

WSTĘl

Wikinger und Narmanen, Karl I heodor Sirasser, Hamburg 1928. Ze zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu. Repr. I.. Borowski/Agencja Archiwum