tozsamosc spoleczna

Mart ha Augoustinos, Jan Walker „Socinl Cognidon. An Integrated Introductian^M\

Loudon: Snge PubUcations 1995    j

Rozdział 5: str, 97-133

TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA

Kim jestem? Kwestia własnej tożsamości jest jednym z najważniejszych pytań stawianych sobie przez ludzi w życiu. Liczba udzielanych odpowiedzi jest niezliczona, ale - przynajmniej we współczesnych społeczeństwach zachodnich - istnieje tylko kilka, w miarę spójnych sposobów myślenia o tym, kim jesteśmy. W obrębie symbolicznego interakcjouizmu, wpływowego nurtu ~Tny ŚTi mi kr o so cj oi o g i c zn ej (zapoczątkowanego przez tvlead'a i Cooley’a w początkach XX wieku na Uniwersytecie Chicagowskim),JVIanfordJKuhn opracował Test Dwudziestu Określeń (TST). Jest lo prawdopodobnie jeden z najprostszych psychologicznych testów, jaki kiedykolwiek stworzono. Składa się z jednej strony, u góry której widnieje pytanie: „Kim jesteś?”, po nim zaś następuje dwadzieścia pustych linijek przeznaczonych na odpowiedzi respondenta.(...)

Wydaje się użyteczne wprowadzenie rozróżnienia między tożsamością osobistą i społeczną, "pamiętając jednocześnie o nieco wymuszonym i arbitralnym charakterze tego podziału. Tożsamość osobista odnosi się do tych cech i właściwości Jakie w sobie dostrzegamy, które mają charakter ściśle indywidualny.. Jeżeli na nasze pytanie „Kim jesteś?”, ktoś odpowiada stwierdzeniem Jestem osobą znudzoną”, „często martwiącą się” i Jestem naprawdę wrażliwy”, to odpowiedzi te ujawniają aspekty tego, co zwykło się określać tożsamością osobistą. Z drugiej strony, gdyby padały odpowiedzi typu, Jestem studentem psychologii”, „Australijczykiem" czy „członkiem grupy A w tym eksperymencie", odpowiadający odsłanialiby aspekty swojej tożsamości społecznej. Tożsamość społeczna jest definiowana jako „ta część jednostkowego wyobrażenia sef[.telf-concept], która wynika z wiedzy o przynależności do grupy (lub grup) społecznej oraz z wartości T emocjonalnego znaczenia przypisywanych tej przynależności” (Tajfel,ł981, podkr.autora). Tożsamość społeczna lokuje zazwyczaj jednostkę w relacji do kategorii społecznej, pozycji spo-I ecTrieTTub^statusulNiize tożsamości społeczne są zazwyczaj związane i wywodzą ślę z~grup ~ społecznych, do których należymy. Jednakże możemy również utożsamiać się z grupami, do których nie należymy (nazywanymi grupami odniesienia) i z konkretnymi jednostkami. Test „bycia fanem”, autorstwa Rogera Browna, (np. drużyny Boston Celtics czy sopranu Renaty Scotto - w przykładzie Browna) jest nader prosty: twoje poczucie własnej wartości musi wzrastać i spadać dokładnie w rytm sukcesów i porażek będących udziałem obiektu twego uwielbienia. Ten sam test stosuje się bardziej ogólnie jako test społecznej tożsamości. Tożsamość społeczna jest zawsze związana z jakimś społecznym odniesieniem - zazwyczaj grupą społeczną Jeżeli twoje poczucie psychologicznego zadowolenia zależy od stanu, w jakim znajduje się ów punkt odniesienia - wówczas identyfikujesz się z nim.

We współczesnej psychologii społecznej występuje przesadnie entuzjastyczna i bezkrytyczna tendencja do ujmowania problemu tożsamości z perspektywy jednostkowej, indywidualistycznej, zaś w niektórych tekstach poświęconych temu zagadnieniu tożsamość społeczna jest wręcz spy-

chana na drugi pian. Tożsamość społeczna nic jest po prostu innym aspektem .tożsamości osobistej. Tożsamości społecznej nie da się zredukować do tożsamości osobistej czy jakiejkolwiek innej- W rzeczywistości, mówiąc ściśle, idea „osobistej” tożsamości jest fikcją - każda tożsamość, wszystkie formy tworzenia obrazu samego siebie musza być społeczne. Oczywiście, mówiąc o sobie, żc jestem znudzony, mówię coś o sobie jako o indywiduum. Ale stwierdzenie takie jest zrozumiale jedynie dlatego, iż zawiera implicite porównanie między moim obecnym stanem umysłowego pobudzenia a - co najmniej - jakimś stanem wcześniejszym lub wyobrażonym. Innymi słowy, owo stwierdzenie nieodzownie zawiera społeczne porównanie mego self teraz z moim self odtworzonym z pamięci lub wyobrażonym w jakimś innym układzie społecznym. Jakkolwiek powyższy przykład wydaje się banalny, jego przesianie jest ważne - ściśle rzecz biorąc, wszystkie formy tożsamości mają społeczny charakter. (...)

Zanim przystąpimy do omawiania teorii społecznej tożsamości, wskażemy na jeszcze jedną ważną kwestię. Mówiąc o wymuszonym i sztucznym charakterze rozróżnienia tego, co osobiste od lego, co społecznej, mamy na myśli to, że aspekt społeczny jest nieustannie i zawsze reprodukowany przez jednostkę. Podział na to, co osobiste i (o, co społeczne, jednostkowe i grupowe, był zawsze problematyczny w psychologii społecznej. W początku jej historii, toczono debaty na temat tego, czy idea „umysłu zbiorowego” jest sensowna. Po jednej stronie stali ci, którzy twierdzili, że każda grupa i każda grupowa psychologia dadzą się ostatecznie zredukować do konstytuujących grupy jednostek i do ich jednostkowej psychologii (np. Aii-port, 192.4). Z drugiej strony znajdowali się ci, którzy argumentowali, iż taka redukcja jest niemożliwa, ponieważ powstałe w wyniku agregacji jednostek własności grupy nie dają się sprowadzić do własności elementów ją konstytuujących, czyli własności jednostek (Mc Dougall, 1921). Przyjmujemy tu, że psychologia społeczna jest istotnie społeczna, tzn. że zjawiska, które psychologia społeczna stara się zrozumieć nic dadzą się wyjaśnić za pomocą składowych, jednostkowych, czy „elementowych” własności.

TEORIA SPOŁECZNEJ TOŻSAMOŚCI

Najbardziej wszechstronne podejście do badań nad społeczną tożsamością znane jest jako teoria społecznej tożsamości (SIT;sociąt ideniily theory\ Abrarns and Hogg,1990a; Hogg and Abrams, i 988; Taj fol and Turner, 1986). SIT zaczęła być rozwijana we wczesnych Jatach 70-tych, począwszy od pierwszych sformułowań TajfePa. Reprezentuje sobą zarówno odchodzenie europejskiej psychologii społecznej od nadmiernego indywidualizmu psychologii amerykańskiej (Ja-spers, 1986), jak również określony zestaw założeń i zasad wyjaśniania.

SIT jest jednoznacznie teorią zachowań międzygrupowyd¹ [intergroup behavior] Powszechnie oddziela się zachowania międzyjednostkowe od międzygrupowych (Tajfel, Turner,1986). Tc pierwsze odnoszą się do interakcji między jednostkami, rozpatrywanych jedynie ze względu na odpowiednie własności indywiduów. Przynależność jednostek do grup jest w tym przypadku traktowana jako nie mająca znaczenia dla ich zachowań. (...) Z kolei zachowania międzygrupowc są rozpatrywane jako interakcje między jednostkami, wynikające wyłącznie z ich przynależności grupowej, nie zaś z ich indywidualnych własności. (...)