tozsamosc spoleczna1

M. Augouslinos, I. Walker „1 oisaitioSć społeczna"

Wczesne eksperymenty

Przed powstaniem SIT, dominującą teorią zachowań międzygrupowych była teoria rzeczywistego konfliktu (RCT: realisiic conflict theory). RCT opiera się na założeniu, że międzygrupowy konflikt zawsze odzwierciedla rzeczywistą rywalizację o ograniczone zasoby, Występującą między grupami. Istnieją przekonujące świadectwa, zarówno psychologiczne (np. Brewer and Campbell. 1976; Campbell. 1967; Sherif and Sherif. 1956; Sherif, Hnrvey, White, Hood and Sherif, 1961), jak i pochodzące z potocznego doświadczenia, podtrzymujące to proste założenie.. Jednakże przy tym ujęciu pojawia się pytanie, czy rzeczywista konkurencją jest koniecznym, czy tylko dostatecznym warunkiem wystąpienia konfliktu. Cz.y możliwe jest, by w pewnych przypadkach taka konkurencja nic prowadziła do występowania konfliktu; oraz czy możliwe jest zachodzenie międzygrupowego konfliktu przy braku konkurencji i sytuacji niedoboru zasobów? Można wskazać odwołując się do przykładów z życia, że rzeczywisty konflikflinteresów nie jest ani ko-nieczną ani wystarczającą przyczyną konfliktów międzygrupowych (np. Tajfcl and Turner, 19S6). choć niewątpliwie stanowi ich główną i najbardziej powszechną przyczynę. Jednakże by w systematyczny sposób przebadać indywidualne następstwa wielu możliwych przyczyn konfliktu miedzygrupowego, należałoby stworzyć w warunkach laboratoryjnych grupę „minimalną", tzn. grupę pozbawioną wszystkiego tego, co zwykle uznajemy za charakterystyczne dla zbiorowości będących grupami, a więc grupę pozbawioną rzeczywistych relacji społeczno-ekonomicznych. interakcji między członkami grupy, strukturalnych podziałów wytwarzających odmienne role. wzajemnych zależności członków grupy itd. Jeżeli w laboratorium udałoby się stworzyć taką minimalną grupę, wówczas dalsze właściwości ‘grupowości’ można byłoby nałożyć mi nią w taki sposób, ze wpływ każdej z nich mógłby zostać eksperymentalnie oszacowany. Taki właśnie byl cel programu badawczego zainicjowanego przez Tajfela w słynnych już dziś eksperymentach z grupą minimalną, które bezpośrednio wpłynęły na powstanie SIT (Tajlcl, 1970; Tajfel, Billig and Flament, 1971),

Pierwotnym celem eksperymentu z grupą minimalną było zbadanie, czy „[rrpędzygrupowa kategoryzacja] może. sama ż sobie, prowadzić do różnicujących zachowań międzygrupowych” (Taj-feł et al.. 1971:153, podkr.autora). W tym celu utworzono grupy eksperymentalne, w których . członkowie byli sarni i nawzajem się nie znali. Badanymi byli M-15-letni uczniowie państwowej szkoły w Bristolu, w Anglii. Każdy z nich miał za zadanie oszacować liczbę kropek wyświetlanych szybko na ekranie w następujących po sobie sekwencjach. Po wykonaniu tego zadania badanych zaliczano do jednej z dwu grup: „przeszacowujących” lub „niedoszacowujących" (w rzeczywistości dokonywano tego w sposób czysto losowy). Podczas gdy jeden z eksperymentatorów udawał, że sprawdza wyniki testów, drugi zapovviadał kolejny eksperyment - dotyczący „kar” i „nagród”, w którym wykorzystane zostaną wyłonione właśnie gnipy „przeszacowujących" i ..niedoszacowujących”. Badanych sadzano w osobnych kabinach i proszono o wypełnienie serii „macierzy wypłat” zamieszczonych w otrzymanych broszurach. Zadaniem każdego uczestnika eksperymentu było przydzielanie punktów parze innych badanych. W pewnych przypadkach dwójka taka należała do tej samej co badany gmpy, w innych do grupy przeciwnej, jeszcze w innych każda z osób należała do innej grupy.

Na końcu eksperymentu, liczba punktów .przydzielona przez wszystkich badanych danej osobie miała być sumowana i osoba ta miała otrzymać pewną ilość pieniędzy odpowiednio do liczby punktów. W celu wyeliminowania oddziaływania interesu własnego, badani nigdy nie musieli podejmować decyzji dotyczących przyznawania punktów samym sobie, ^roszura zawierała po

jednej macierzy na każdej z 18 stron. Każda macierz zawierała dwa rzędy numerów (patrz tabela) dla pary osób, Co działo się w przypadku gdy każda z osób należała do innej grupy?

Przykład macierzy wypłfif „międzygnipowego różnicowania” użytej w eksperymencie tiad minimalną kategoryzacją

26 członek grupy przeszacowujących 7 8 9 10 II 12 13 14 15 16 17 18 19 17 członek grupy niedoszacowujących 135 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

Zróttlo: Tnjfil eta!., 1971:157_____

Załóżmy, żc badanemu powiedziano, że należy do grupy przeszacowujących i poproszono o podjęcie decyzji w oparciu o macierz jak w przedstawionej wyżej tabeli. Badany widzi, że jedną z ocenianych przez niego osób jest także przeszacowujący. Grupa przeszacowujących staje sic zatem grupą wspólnądla nich obu [ingroup], Drugi z ocenianych jest niedoszacowującym, a więc należy do grupy zewnętrznej [oufgroup]. Jaką decyzję podejmie badany odnośnie punktów przypisanych tym dwu osobom? Mógłby przyjąć strategię maksymalizowania wspólnych korzyści poszczególnych osób i wybrać podział 19:25. Tak samo postąpiłby przyjmując strategię maksymalizowania korzyści swej ingroup. Mógłby też przyjąć strategię największej różnicy wypłat dla każdej z grup i wybrać podział 7:1. W celu oszacowania względnej siły każdej z tych strategii podziału można tworzyć różne matryce wypłat.

Jak zachowali się uczniowie w oryginalnym eksperymencie z grupą minimalną? Dla matrycy przedstawionej w tabeli, przeszacowujący najczęściej wybierali podział 12:11. Co to znaczy? Znaczy to, żc badani nic wybierali wspólnotowej strategii maksymalizowania korzyści obu grup, ani nie starali się maksymalizować zysku swej ingomp, ani nie kierowali się zasadą równości. Starali się raczej rozwiązać konflikt między strategią równości a strategią maksymalizacji korzyści swej ingorup, wybierając podział najbardziej zbliżony cło równego, który jednocześnie zapewnia! własnej grupie większą liczbę punktów niż grupie zewnętrznej - nawet jeśli oznaczało to, że członek ich ingroup otrzymywał mniej punktów niż mógłby dostać, gdyby badany przyjął strategię maksymalizowania wspólnych korzyści).

Łatwo jest znaleźć odpowiedniki takich zachowań w realnym święcie. Powiadają, iż pewnego razu Placido Domingo zgodzi! się wystąpić na koncercie, który miał się odbyć na stadionie Wernbley tylko pod warunkiem, iż dostanie honorarium o funt wyższe niż wypłacone wcześniej Pavarottiemu (Litson, i 990). Nie interesowało go szczególnie to, ile zarobi w ogóle, a jedynie to by dostać więcej niż jego rywal.

Arlcfnkt?

Istnieje możlivvos'ć, że opisane wyżej rezultaty mogą nie tyle wynikać z jakiejś szczególnej psychologii społecznej grup, lecz stanowić metodologiczny artefakt. Wskazać można na co najmniej trzy tego typu wyjaśnienia opisanego eksperymentu; dwa dość przekonujące, jedno trochę mniej.

W tym ostatnim zakłada się, że przyczyną miedzygrupowego różnicowania w odpowiedziach