WA30881 I902 SZSTEMATZCYNZ KURS0 I djvu

— 167

Odwaga idzie w parze z tłumnym poruszeniem; taktyka wojenna polegą na unikaniu starcia indywidualnego, na fortelu szybkiej ucieczki, ażeby oskrzydlić wroga, który dał się uwieść i rozproszył siły swoje w pogoni. Dla charakterystyki tej waleczności w porównaniu z odwagę, wikingów skadynawskich i wogóle szczepów silnie zindywidualizowanych, pozwolimy sobie przytoczyć czyjeś zdanie, wygłoszone z innej okazji. „Solidarność jednego (szczepu) jest solidarnościę gromady ścigającej jelenia, każdy podnieca innych do uprzedzenia współtowarzyszów. Liczy na towarzyszy, o ile opór będzie ponad jego siły. Solidarność drugiego jest solidarnością trzody owiec, w której każda chowa się za sąsiadki, ażeby w razie niebezpieczeństwa pozostać niepostrzeżo-ną. Z pierwszą gromadą można zajść daleko, bo ginący nie wstrzymują pozostałych; z drugą opór trwa dopóty, póki najmniej tchórzliwi, odważający się stać na czele, nie padną”. Tłuszcza najezdnicza mongolska nie organizuje podbitej ludności, lecz poprzestaje na pobieraniu haraczu i pędzi życie nadal wśród stepów. Jak fale morskie podczas przypływu zalewają wybrzeże, a potym cofają się, pozostawiając zielsko i piasek, tak samo czyniły zagony mongolskie, tatarskie i tureckie. Osiadszy wśród podbitych, i zmieszawszy się przez krzyżowanie z żywiołami osiadłemi, nawet i wtedy stepowieć azjatycki zachowuje szczątkowo zwyczaje dawne koczownika, jako świadectwo, iż dawne instynkty niezupełnie wygasły. Uzbegowie, panowie Turkiestanu, pozostali częścio-