224

TEORIA - DIAGNOZA - TERAPIA. Wybrane problemy pedagogiki specjalnej

rych materiał słownikowy posegregowany jest w określonych obszarach poznawczo--językowych. Zawiera więc prosto i czytelnie zilustrowane kategorie: osoby, czynności życiowe, artykuły spożywcze, rozmaitości, napoje, gospodarstwo domowe, zdrowie i samopoczucie, zwierzęta, warzywa, owoce, łazienka, ubrania, czas wołny, części ciała pojazdy, meble, miejsca, kierunki, pieniądze, pomoce. Dodatkowo dołączone są tablic; z literami i cyframi z ich odpowiednikami obrazkowymi, tablice z zegarami określającymi czas, oraz inne przydatne w porozumiewaniu się znaki umowne. Może być używany przez osoby z uszkodzeniami fizycznymi, upośledzone umysłowo, autystyczne i z różnymi uszkodzeniami mózgu. W chwili obecnej nie jest jeszcze przetłumaczony na język polski.

Wszystkie wymienione systemy zakładają, że nawet osoba nie znająca niewerbalne metody porozumiewania się, jest w stanie zrozumieć nadany komunikat. Każdy symbol jest podpisany, można więc w konwencjonalny sposób odczytać jego znaczenie. Podpis powinien być umieszczony nad symbolem, gdyż wtedy unikamy sytuacji zasłonięcia napisu w czasie jego wskazywania (nie zawsze jest możliwe precyzyjne wskazanie symbolu jednym palcem).

Naukę wykorzystywania symboli liniowych zaczynamy od wprowadzenia pojedynczych symboli osób, rzeczy i czynności, z którymi dziecko ma najczęstszy kontakt. Oznacza to oczywiście, że dla każdego dziecka indywidualnie budowany jest zestaw symboli do porozumiewania się, który uwzględnia jego konkretne potrzeby.

Gdy dziecko rozpoznaje i zaczyna używać kilka symboli, należy mu zapewnić możliwość, by stale się mogło nimi posługiwać. Powinno móc skorzystać z nich w każdej chwili, gdy uzna to za konieczne. Muszą więc być one umieszczone na tablicy komunikacyjnej, tak skonstruowanej, by zapewnić optymalne warunki do porozumiewania się. Każda taka tablica na pierwszej stronie powinna zawierać informację, że dziecko za jej pomocą może „rozmawiać” oraz podawać imię dziecka, co ułatwia nawiązanie pierwszego kontaktu.

O wyborze konkretnego rozwiązania decydują możliwości ruchowe i percepcyj-ne dziecka (przesądzające o wielkości symboli i odległościach między nimi) oraz nasze przewidywania, jak szybko i w jakiej liczbie będzie ono w stanie przyswajać nowe symbole.

Dla dzieci o niewielkich możliwościach j/lub wolnym tempie uczenia się można w tym celu wykorzystać składaną na pół planszę do gry (np. do gry w warcaby). Wnętrze tablicy wyklejamy papierem i dzielimy na kilka lub kilkanaście części, w każdej z nich umieszczając jeden symbol.

Bardziej skomplikowane tablice mogą być różnej wielkości i zawierać nawet kilkaset znaków (zajmują wtedy np. całą ścianę w pokoju dziecka). Jeśli przewidujemy, że dziecko będzie używać wielu symboli, tworzymy dla niego „książkę” do komunikacji wykorzystując do tego: albumy fotograficzne, zbindowane karty w dobranej dla niego wielkości, czy segregatory, do których w koszulkach wkładamy kolejne kart)' z symbolami (Loska, 1998).

Użytkownicy „książek” z bardzo dużą liczbą symboli chętnie korzystają z dodatkowych tablic tematycznych, szczególnie wtedy, gdy znajdują się poza domem czy