236 237

Rozdział 9. Zbiorowi

ideowych jej elektoratu jest kwestią badań empirycznych. I badania takie są podejmowane (Żukowski 1994; Wesołowski 2000).

„prawo i porządek”

	▲
partie narodowe	partie
i populistyczne	konserwatywne
4---
partie	partie
socjaldemokratyczne R	liberalne

permisywizm

Rysunek 6. Lokalizacja partii w przestrzeni politycznej na podstawie wybranych aspektów jej profilu ideologicznego

Jak więc widzimy, funkcje polityczne partii są niejednolite, bowiem obejmują one tak zróżnicowane kwestie, jak: desygnowanie kandydatów na stanowiska w strukturach władzy, wprowadzanie do dyskursu publicznego pewnych interpretacji świata społecznego, będących konsekwencją ideologii decydującej o tożsamości politycznej określonej partii, a także funkcjonowanie w roli punktu odniesienia dla kształtowania się tożsamości politycznych jednostek.

Partie, poprzez fakt istnienia w przestrzeni politycznej i uczestniczenia w dyskursie publicznym, a także na skutek publicznego prezentowania celów swojego działania oraz formułowania ideowych argumentów legitymizujących pewne roszczenia, skupiają wokół siebie zwolenników. Zwolennikami są te mianowicie jednostki, dla których cele działania określonej partii są bliskie, legitymizacja roszczeń - przekonująca, podobnie jak interpretacja świata społecznego. Między zwolennikami wytwarza się z czasem poczucie więzi, a tożsamość polityczna takich jednostek w znacznym stopniu ujednolica się, choć nigdy nie bywa całkowicie jednolita. Proces ujednolicania się tożsamości politycznych członków i zwolenników partii jeszcze bardziej wzmacnia poczucie więzi między nimi. Partia polityczna, zwłaszcza jeśli nie jest efemerydą w przestrzeni politycznej, spełnia więc także funkcję integracyjną.

Ogół partii działających w politycznej przestrzeni życia publicznego two-236 rzy system partyjny. System partyjny składa się z: (1) partii, (2) procedur oraz

(3) relacji między partiami. Partie są składnikiem systemu partyjnego z mocy de- o finicji. Niekiedy zdarza się, że organizacje o innym charakterze włączają się do gry partyjnej i stają się elementem systemu partyjnego, ale sytuacja taka sprowadza na te organizacje kryzys tożsamości, który stawia je przed alternatywą: albo przekształcić się w regularną partię polityczną albo też wyłączyć się z partyjnej gry o władzę i starać się dochodzić swoich roszczeń na statusie grupy nacisku.

UMIA ZBIOROWE

Z sytuacją taką mieliśmy do czynienia, kiedy związek zawodowy Solidarność wystartował w wyborach na początku lat dziewięćdziesiątych i nawet zyskał pewną reprezentację parlamentarną. Ale odbiło się to niekorzystnie na tożsamości związku zawodowego, który dodatkowo musiał pełnić funkcję partii politycznej.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych powstała Akcja Wyborcza Solidarność (AWS), której rdzeniem ponownie był związek zawodowy, a na stanowisku przewodniczącego związku i przewodniczącego AWS nastąpiła unia personalna w postaci Mariana Krzaklewskiego. AWS wygrała wybory w 1997 roku, ale i len eksperyment mieszania dwóch tożsamości organizacyjnych i dwóch logik działania nie był udany, o czym świadczy rozpad AWS po klęsce wyborczej w 2001 roku. Przed podobną alternatywą stanęli .Zieloni" w Niemczech. W tym przypadku proekologiczny ruch społeczny włączył się do międzypartyjnej gry wyborczej i odniósł pewien sukces. Wejście do Bundestagu wymusiło na .Zielonych" porzucenie formuły ruchu społecznego i przeobrażenie się w typową partię polityczną.

Procedury wyznaczają pole i sposób międzypartyjnej gry o władzę. Regulują one także przejmowanie władzy przez partie opozycyjne, zasady formowania rządu, oraz zajmowanie stanowisk politycznych w strukturach władzy przez zwycięską partię (lub koalicję partii) po wyborach. W skład procedur wchodzą także konstytucyjne terminy wyborów, dostęp do publicznych środków masowego przekazu w czasie kampanii wyborczej, ordynacja wyborcza oraz sposób przeliczania głosów wyborczych na mandaty w parlamencie. Aby procedury spełniały właściwie swoje zadanie muszą być uznawane przez wszystkich uczestników partyjnej gry o władzę.

Procedury nie sąjedynie formalnym skodyfikowaniem reguł gry. Dowiedziono bowiem, że mają one istotny wpływ na kształt systemu partyjnego, trwałość koalicji międzypartyjnych, a także rozmiary opozycji pozaparlamentarnej. Procedura wyborcza może przebiegać według trzech typów ordynacji: (1) proporcjonalnej; (2) większościowej oraz (3) mieszanej. Ordynacja proporcjonalna-mówiąc w największym skrócie - przyznaje miejsca mandatowe, umożliwiające wejście do parlamentu, w zależności od proporcji głosów oddanych na listę określonej partii w stosunku do głosów oddanych na partie konkurencyjne. Innymi słowy, poparcie dla poszczególnych partii jest względnie proporcjonalnie odzwierciedlone w liczbie miejsc w parlamencie. Preferencje wyborców są - według tej ordynacji - lepiej reprezentowane w parlamencie, ale za cenę rozdrobnienia parlamentu, a rozmaitość partii utrudnia formowanie rządu i zawiązywanie większościowych koalicji. Taka ordynacja obowiązywała w Polsce w wyborach z 1991 roku bez minimalnego progu (przypomnijmy, że były to pierwsze całkowicie wolne i konkurencyjne wybory parlamentarne po II wojnie światowej).

W jej wyniku mandaty zdobyli kandydaci z 29 list wyborczych, a siedem z nich uzyskało po jednym mandacie (Wiatr 2003b: 106).    237