236 (47)

236 Część IV

A więc:

Form ant - ec:

Bochniec "bochenek chleba' (s. 45).

Autorka traktuje wyra/, bochniec. jako formę zdrobniałą od bochen (wyraz notowany dopiero w SP XVI). Ale sprawa jest chyba bardziej skomplikowana. Według Brucknera Sejp 33 forma bochniec wywodzi się z „dawnego niem./o-chenz(e), z łac.foaicia 'podpłomyk' [...]; w pożyczkach 10. do 12. wieku niem. f w b się odmienia". Z tej uwagi etymologicznej Brucknera należy wnosić, że kolejność derywacyjna może tu być odwrotna:bochen jest najpewniej derywatem wstecznym (ujemnym); Bruckner Sejp 33 pisze: „u nas i bochen nowo dorobione, jak tan do taniec". Jeżeli jednak bochen jest derywatem wstecznym, to czy powstał on wprost od bochniec? Bardziej prawdopodobne będzie chyba przyjęcie, że bochen jest derywatem wstecznym (ujemnym) od bochenek, poświadczonym w SStp jako bochenki! bochnek.

Z kolei z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że ów bochnek to derywat od bochniec, powstały w drodze substytucji przyrostka-cc przez przyrostek -ck, podobnie zresztą było i z formą taniec > tanek, o czym pis/e Bruckner Sejp: „taniec (zamiast latic, już r. 1500) (...); tan, tanek (zmyślone w XVI w., już u Reja...)...; z niem. Tum..." (zob. Bruckner Sejp 565).

Formant -anicc:

Żegnaniec 'exovcista' (s. 48).

W tym miejscu chcę zwrócić uwagę na to, że żegnaniec to formacja o charakterze podmiotowym: 'len, kto «żcgna»' (żegnać to etymologicznie 'robić znak, domyślnie krzyża" - zob. Bruckner Sejp). Podobnych formacji podmiotowych na -anicc, zapewne również bardzo starych, mamy do dzisiaj kilka, np. mieszkaniec 'ten, kto mieszka", oszukaniec 'ten, kto oszukuje", pewno też zaprzaniec 'ten, kto się zaparł", może zaprzedaniec daw. 'ten, kto się zaprzedał' (itp.?); por. też oszukańslwo, zaprzaństwo.

Większość formacji na -Anicc jest motywowanych przez imiesłowy (bierne) na -any, np. wygnaniec, ale są to formacje o zupełnie innej strukturze znaczeniowej. Czy i formacje typu oszukaniec miały kiedyś motywację imiesłowową? Pytanie to nasuwa się w związku z tym, że gwary (zob. SGP Kari) notują przymiotnik oszukany "niesprawiedliwy, fałszywy (o pieniądzu, miarze itp.)' (z Kujaw; znam ten przymiotnik też / Kociewia), który może się wywodzić z wcześniejszego imiesłowu i być śladem jakichś zupełnie innych niż dziś funkcji odczasownikowych formacji na -any.

Formant -ulec:

Strychulec 'drewniany wałek do wyrównywania..." (s. 48).

W formacji strychulec autorka wydziela przyrostek -ulec, zestawiając ją z czasownikiem slrychować. Ale pamiętajmy, żc rzeczownik strychulec to pożyczka z niem. Streichholz, a czasownik strychować - z niem. slreichen (zob. SVV). Zatem relacja między wyrazami strychulec-slrychować jest relacją, która się wytworzyła wtórnie między dwiema pożyczkami; por. In leż budulec -budować, hamulec - hamować... Oczywiści*! z czasem ta relacja wykazała się pewną słowotwórczą produkly wno.ścią.

Formant -ica:

Wędzica 'rodzaj narzędzia do łowienia ryb' (s. 51).

Formacja wędzica 'rodzaj narzędzia do łowienia ryb' została wymieniona wśród formacji od rzeczownikowych o funkcji strukturalnej (od węda), ale-być może - należałoby ja zaliczyć do formacji od czasown i ko w y ch o funkcji instrumentalnej, podobnie jak to autorka zrobiła z formacją wędzica 'hak, haczyk, narzędzie'. Mielibyśmy tu do czynienia ze swoistym układem trójkowym: węda -wędzić - u-ędzica, w której pierwsza i trzecia są nazwami narzędzi, może jakoś już zróżnicowanych. Nasuwa się tu analogia do takich układów słowotwórczych, jak np. (miąć -) międto - międlić - międlica, (por. też niżej Cierlica).

Głinica 'glinianka, miejsce, gdzie się kopie glinę',

Konica 'stajnia dla koni' (s. 53).

Są to jedyne formacje lokatywne na -ica, co skłania do pewnej ostrożności przy takiej proponowanej dla nich interpretacji; tym bardziej że obie? te formy łączy ten sam fakt fonetyczny: grupa spółgłoskowa -im-. Gdy jednak weźmiemy pod uwagę fakt, że w staropolszczyźnie są przykłady na to, że grupa spółgłoskowa -mi- nieraz, się upraszczała do -ii-, por. np. stp. bęben ni ca // bęben ica 'bębnista' czy zwonnicn // zuronica 'campanilc' (por. też plemiennik // plemienik na s. 140, sukiennik li sukicnik na s. 150, męczennik i! męczenik i uczeńnik // uczeńik na s. 155 itp.), to można ze sporym uzasadnieniem przyjąć, że formacje glinka i konica to pierwotnie formacje lokatywne na -nica, a więc glin nica i konnica, w których zaszło uproszczenie grupy-mt- w -?i-; odpowiednie formacje z grupą nicuproszczoną -mi- nie zostały w SSlp po prostu zapisane.

Natomiast formacje lokatywne na -nica należą do stosunkowo częstych, por. np. bożnica, maźnica, piwnica, skarbnica, winnica itd., itd., więc glinnica i konnica jako formacje lokatywne na -nica zupełnie dobrze się tłumaczą.

Cieślica 'siekiera ciesielska' (s. 54).

Formacja ta została objaśniona jako derywat od podstawy cieśla, bo w materiale SSlp innej stosownej struktury podstawowej po prostu nie było. Gdyby jednak materiał gwarowy potraktować - oczywiście z pewną ostrożnością - również jako potencjalnie wartościowy materiał porównawczy, to można by wskazać na formację ciosla 'narzędzie do wyżłabiania niecek, koryt; cieślica' (zob. SGP PAN, por. też SGP Karl). W takiej sytuacji formant -ica w cieślica miałby może funkcję symilatywną. Dodatkowo tu wspomnę, że derywację ciosla > cieślica zakłada też Selimski L., 1992, s. 30-32.

Cierlica 'przyrząd do otłukiwania lnu i konopi z paździerzy../ (s. 59).

Autorka przypisuje tej formacji przyrostek -lica, sprowadzając ją do czasownika trzeć. Myślę, że można by rozważyć też inną możliwość interpreta-