90 91 (18)

•    Część IV wprowadza czytelnika w praktyki pracy w klasach szkolnych, a więc przywołuje dane o nauczaniu, strukturach i formach lekcji, organizacji, celach i zadaniach pracy lekcyjnej, aktywności nauczycieli i uczniów, regułach i rytuałach dydaktycznych, rozłożeniu działań w czasie, kontaktach interpersonalnych, dyskursach nauczycieli (w tej części wykorzystane zostały dane z badań jakościowych).

•    Część V stanowi najważniejszy z punktu widzenia poznania naukowego składnik w badaniach porównawczych, mianowicie porównanie, dające możliwości uchwycenia podobieństw i różnic, relacji między kulturą poszczególnych państw a pedagogiką nastawioną na realizację nauczania początkowego, pedagogiką, pojmowaną jako teoria i praktyka nauczania, dyscyplina obejmująca podstawy teoretyczne i proces nauczania, akt praktyczny i dyskurs. Porównywanie systemów kształcenia, polityk oświatowych, historycznych uwarunkowań, funkcjonowania szkół oraz klas szkolnych to jedna istotna płaszczyzna analizy. Drugą stanowi analiza relacji między pedagogiką a dydaktyką, pedagogiką a programami nauczania, pedagogiką a kulturą w wymiarze nauczania, uczenia się oraz kontroli wyników. Ważnym składnikiem tej części jest ukazanie możliwości sprawczych wynikających z dokonanych porównań. Na marginesie przytaczam niektóre dane statystyczne o badanych 5 krajach z 1997 roku³²:

Tabela 1. Porównaie w zakresie edukacji wczesnoszkolnej w różnych krajach

	Francja	Indie	Rosja	Wielka Brytania	Stany Zjednoczone
Średnia długość życia (w latach)	78,1	62,6	66,6	77,2	76,7
Procent dzieci uczęszczających do szkoły podstawowej	99,9	77,2	99,9	99,9	99,9
Dochód krajowy brutto (dobowy) na jednego mieszkańca (w dolarach)	22,030	1,670	4,370	20,730	29,010

³² Tamże, s. 45.

Aby zilustrować sposób analizy zawartej w omawianej książce, przytaczam obszerne fragmenty swobodnego tłumaczenia początkowego rozdziału jej części I (ukazującego kontekst porównawczy), stanowiącego „preludium” do całości dzieła. Zapoznajmy się więc ze specyfiką, kontekstami i sposobami realizowania edukacji elementarnej we wspomnianych krajach. Fragment ten jest przykładem wiązania podejścia ilościowego z jakościowym, daje ponadto świadectwo tego, że dzieło naukowe z pedagogiki porównawczej może być napisane nie w sposób koturnowy, „nadęty”, lecz lekki, niemal jak dzieło fabularyzowane - bez utraty wartości poznawczych¹:

Jest poniedziałek, 8¹⁵ rano. Ponad trzysta dzieci w wieku 6-11 lat idzie do szkoły podstawowej w bogatej dzielnicy w nadbrzeżnym mieście w południowej Francji. Są dobrze ubrane - w wielu przypadkach modnie i drogo -dobrze odżywione i rozgadane. Wiele z nich odprowadzają rodzice. O 8²⁸ nauczyciele wychodzą z nowoczesnego dwupiętrowego budynku. Uczniowie gromadzą się w zadaszonej części podwórka, gdzie dach wzniesiony na dwu kolumnach daje ochronę, gdy jest brzydka pogoda. Idą za nauczycielami do klas i zaczyna się kolejny dzień w szkole. Nąjpierw odbywa się sprawdzenie obecności, potem lekcje języka francuskiego i matematyki, a dzisiąj jak zwykle w piątki poprzedza je wychowanie obywatelskie. Tempo jest szybkie, a nauczyciel zachowuje się bardzo profesjonalnie. O 11³⁰ większość nauczycieli i dzieci idzie do domu na przedłużoną przerwę obiadową; wracają o 13³⁰na drugi trzygodzinny tok zajęć - przyrody, historii, geografii, sztula, muzyki lub wychowania fizycznego. Taki sam rozkład zajęć, z mniejszymi lub większymi zmianami, powtarza się w [...] mieście oddalonym o około 15 kilometrów. Miasto ma niskie domki i wysokie bloki, jest w nim duży poziom bezrobocia, szczególnie w rodzinach pochodzących z Afryki Północnej. Mniej więcej taki sam tok powtarza się w szkole z jedną klasą i jednym nauczycielem, położonej w górskiej wiosce oddalonej o jakieś 45 kilometrów [...). Szkoła ta znajduje się w tym samym budynku co merostwo, a lekcje często przerywają omyłkowe telefony do mera. Inna szkoła ma nowiutki budynek z sześciokątnymi klasami i ścianą do wspinaczki. Układ klas, w których pracują różne grupy dzieci, jest nieco bardziej zróżnicowany niż plan lekcji, który porządkuje i strukturalizuje dzień. Wszystkie sale są duże, jasne i dobrze wyposażone, lecz w niektórych klasach ławki stoją w rzędach zwróconych do tablicy, w innych - dzieci pracują w cztero- lub sześcioosobowych grupach zwrócone do siebie nawzajem, a w jeszcze innych - stoliki są ustawione wzdłuż ścian. W jednej klasie ściany są obwieszone rysunkami dzieci, listami słówek, ćwiczeniami i informacjami, natomiast w innych puste ściany przyozdabiają przypadkowe plakaty o zeszłorocznych wystawach lub koncer-

91

1

Tamże, s. 9-12.