23 (399)

212

społeczeństwa szlacheckiego, które w coraz bardziej jednoznaczny sposób wypowiada się nie tylko za jedną konfesją, ale i za jednym, uniformizującym się typem kultury.

Szczytowy okres rozwoju polskiego renesansu przypadł w czasach, gdy Rzeczpospolita była mocarstwem. Apogeum kultury sarmackiej (1660— 1696) zbiegło się natomiast z serią niszczących ją wojen i pozostawało pod znakiem stałego zagrożenia. Nie mogło się to nie odcisnąć na przebiegu „wielkiej konfrontacji” wyznań i kultur. Do połowy XVII w. przebiegała ona jednak na ogół pod znakiem kompromisu i unikania skrajności, a więc dwóch cech, tak charakterystycznych dla dziejów naszej kultury, również zresztą i politycznej. Ale tu już wkraczamy w osobny temat, który mógłby się stać przedmiotem osobnego studium czy nawet całej książki.

Tadeusz Ulewicz

Kraków

ZUR FRAGE DES SARMATISMUS IN DER POLNISCHEN KULTUR UND LITERATUR

Die hóchst interessante Frage des Sarmatismus, die ja fur die gesamte geistige Kultur des alten Polens im Zeitraum von insgesamt drei Jahrhun-derten eigenartig und von groBer Bedeutung ist (um konkreter zu sagen: vom Ausgang der Renaissance bis in den (Jbergang von Positivismus-Rea-lismus zum Modernismus hin), ist ein hochst kompliziertes und vieldeutiges Problem. Es ist eine Frage, die seit langem mit mehreren verschiedenartigen und bisweilen widerspriichlichen Begriffen und Assoziationen sowie, hier besonders wichtigen, historischen und wissenschaftlichen Missverstandnissen gefuhlsmassiger und ideologischer Art umnebelt ist, deswegen nicht leicht und heute noch gegenstandlich, „sine ira et studio”, zu behandeln. Wir wollen uns das behandelte Phanomen, indem wir momentan seine eingangs erwahnte „literarische” und politisch-ideologische Hiille beiseite legen, histo-risch und entwicklungsmassig anschauen, vom Blickwinkel der darin allmahlich geschichteten soziologischen und kulturellen Bedingtheiten her¹.

¹ In der obigen Darstellung sind vor allem eigene, seit bereits uber vierzig Jahre betriebene Forschungen kurz zusammengefaBt worden. Sie wurden allmahlich vorófTentlicht [in:] Pamiętnik Słowiański B. I, 1949, S. 100—114. Sprawozdania [...] Polskiej Akademii Umiejętności B. LI, 1950, S. 11—13 und 63—66 und in dem Buch Sarmacja, studium z problematyki słowiańskiej XV i XVI wieku (Kraków 1950); spater auch in einigen kleineren synthetischen oder analytischen Untersuchungen, wie II problemu del sarmatismo nella cultura e letteratura polacca, problematica generale e projilo storico, Ricerche Slavistiche, B. VIII, Roma 1960, S. 126—198 und polnisch Zagadnienie sarmatyzmu w kulturze i literaturze polskiej, problematyka ogólna i zarys historyczny (Zesz. Nauk. UJ, B. 59, Kraków 1963, S. 29—90), neuerdings Sarmatyzm, [in:] der enzyldop&dischen Literatura polska, B. II, Warszawa 1985, S. 336— 337 und Literacki portret Sarmatów [...], [in:] Studia slaoica mediaeoalia et humanistica Riccardo Picchio dicata, B. II, Roma 1986, S. 705—715. — AuOerdam vgl. T. Mańkowski, Genealogia sarmatyzmu,