25

Odsłaniąjąc natomiast kulisy władzy i obnażając w mas_s diach cechy zawodowych graczy politycznych, można, posług się językiem publicystycznym, napisać tak: „Ukrywanie ea ■ cyniczne posługiwanie się socjotechniką, elastyczne stosowi agresji na przemian z unikami, giętkość w głoszeniu pogląd? a nawet schlebianie kobietom - to abecadło zawodowców zdobywania władzy”⁶⁶. Nawet jeśli nie jest prawdą, brzmi pięj^.

Problem relacji pomiędzy polityką a moralnością jest tak sta i obszernie opisany, że trudno podejmować go tylko na margin_esj głównego nurtu rozważań. Zwolennicy moralnej determinacji Utyki zawsze uchodzili za idealistów, natomiast * akceptujący pj, mat polityki nad normami moralnymi uważani są za ludzi q nicznych. Ocena działań politycznych na płaszczyźnie morały jest z góry skazana na niepowodzenie. Podobnie oczekiwani) kibiców co do sprawności drużyn, z którymi wiążą swoje sympatie nakazują godzenie się z pewnymi przykrymi realiami wymuszaj nymi przez nieformalne konwencje gry. W polityce pogląd tej nie zawsze musi oznaczać przyjmowanie przez jednostkę stano wiska cynicznego i wyrachowanego, czy też, jak to niektórzj określają osobowości machiawelicznej. Polityk odpowie dzialny za losy państwa, w sytuacji krytycznej, w której będzie musiał opowiedzieć się po stronie etyki bądź pragmatyki, wybrał musi działanie skuteczne, zapewniające bezpieczeństwo państwa Większość ludzi zdaje sobie z tego sprawę, chociażby przeczyła temu w sposób werbalny. Dokonując aktu wyborczego, przekazujemy bowiem również cząstkę odpowiedzialności, spoczywający na każdym obywatelu za losy kraju. Stąd w niektórych państwach (szczególnie np. podczas kampanii prezydenckich w USA) kandydaci do politycznych stanowisk starają się prezentować typ silnych, zdecydowanych ludzi, którzy nie zlękną się spoczywającej na nich odpowiedzialności i potrafią podejmować decyzje moralnie niejednoznaczne lub jednoznacznie niemoralne. Trafay zatem wydaje się pogląd wskazujący, iż: „Uczciwy człowiek nie może poświęcać zasadj podważa to bowiem jego szacunek dla

" B. Mazur, A. Zawłocka, Kanclerz, „Wprost” nr 34 z 1996, s. 20.

siebie samego jako dobrego obywatela. Musimy więc mieć ludzi zawodowo poświęcających swe sumienie, ludzi, którzy pełnią rolę kozłów ofiarnych, po to, by najlepsi obywatele mogli zawierać kompromisy, jakich wymaga cywilizacja, i mimo to zachowywać szacunek dla samych siebie jako istot cywilizowanych. [...] Politycy to akuszerki przy porodzie sprawiedliwości w bolesnym procesie sprzeniewierzania się sumieniu uczciwego człowieka, którego interesy są przedmiotem sporu”⁶⁷.

Zdaniem Machiavellego do obrony najwyższego dobra społecznego, to znaczy jedności i potęgi państwa, panujący ma prawo i obowiązek wykorzystać wszelkie środki i możliwości, niezależnie od ich charakteru moralnego. Inaczej oceniane są postępki panujących, a inaczej ludzi zwykłych, stąd też w polityce nie zawsze jest możliwe przestrzeganie tych zasad, które są niezbędne w życiu prywatnym⁶⁸. T.V. Smith mówi wręcz, aby pozwolić politykom (ludziom moralnie przeciętnym) wykonywać brudną robotę. „Pozwólcie im [...] zdradzać wasze sumienie w waszym interesie, podczas gdy wy możecie udawać, że tego nie widzicie; macie możliwość hołubienia waszych ideałów prywatnie, podczas gdy polityk podważa je w życiu publicznym”⁶⁹. Nie znaczy to oczywiście, że w polityce każde zagranie jest dozwolone, a faule nie bywają karane. Zależy to w dużej mierze od stabilności systemu, zintemalizowania wartości go konstytuujących i dominującego typu kultury politycznej. Faul wykracza poza reguły gry, ale brutalność zachowania może być z nimi zgodna.

Gra polityczna charakteryzuje się nieoznaczonością w czasie. Kończą się poszczególne etapy rozgrywki, zmieniają się zawodnicy, ale polityka trwa. Za koniec pewnej gry i rozpoczęcie nowej można by co prawda uznać radykalną zmianę jej reguł, należy jednak pamiętać, że na ogół przekształcają się one ewolucyjnie,

⁶⁷    T.V. Smith, Is Congress Any Good, Anyhowl, „New York Times Magazine” z 18 10 1942, cyt. za: J.H. Hallowell, op. cit., s. 34.

⁶⁸    Szerzej: J. Mularczyk, Niccolo Machiauelli - człowiek polityki i pisarz polityczny, w: Niccolo Machiauelli. Paradoksy losów doktryny (praca zbiorowa), Warszawa 1973, s. 63.

⁶⁹    T.V. Smith, The Compromise Principle in Politics, Urbana 1941, s. 37, cyt. za: J.H. Hallowell, op. cit., s. 49.