29ss

i skostnienia form sztuki. Równocześnie jednak dzięki istnieniu ścisłych przepisów umożliwiał pracę całego zespołu artystów nad jednym dziełem, a stałe powtarzanie przez setki lat tych samych form doprowadziło do mistrzowskiego opanowania strony warsztatowej. Należy pamiętać jednak, że zasady kanonu nie zostały wymyślone nagle. Kształtowały się zgodnie z mentalnością Egipcjan w długim procesie twórczym. Uznane następnie za najdoskonalsze, przyjęły się powszechnie i były stosowane przez wieki. Wszelkie wyłomy w kanonie świadczą z jednej strony o nieskrępowaniu nim artystów w sposób mechaniczny, a równocześnie są tak nieliczne, że potwierdzają regułę. Przykładem próby odejścia od kanonu może być pesymistyczny portret Se-zostrisa III w rzeźbie czy cały okres sztuki czasów Echnatona.

Sztuka za czasów Echnatona

Czasy panowania faraona Amenhotepa IV -Echnatona (1379-1362 p.n.e.) są szczególnym epizodem w dziejach Egiptu. Król przeniósł stolicę (dzisiejsza Tell el-Amarna), zerwał z polite-izmem i zainaugurował kult jedynego boga-słoń-ca Atona, naruszając tym samym władzę kapłanów. Będąc poetą, popierał rozwój sztuki wolnej od schematów. W nowej stolicy zwanej „Horyzontem Atona” zbudowano świątynię ku czci nowego boga i wspaniały pałac królewski. Liczne portrety Echnatona i jego żony Nefretete realistycznie przedstawiają rysy pary królewskiej, a nawet wady budowy ciała. Malowidła i reliefy również ukazują z wielką swobodą życie rodzinne faraona: córeczka króla została sportretowa-na w czasie posiłku, inne malowidło przedstawia dwie córki odpoczywające, w naturalnych pozach wsparte na poduszkach. Cała sztuka tego okresu tchnie radością i przekazuje coś z intymności uczuć ludzkich: miłości, wzajemnego porozumienia pary małżonków, ich radości z dzieci, naturalnego traktowania siebie i swego otoczenia. Najpopularniejszym obecnie dziełem z okresu Tell el-Amarna jest portret pięknej Ne-

* 19. Portret Echnatona. Nowe Państwo

fretete wykonany w polichromowanym stiuku pokrywającym wapienną głowę. Po śmierci króla przywrócono dawny porządek w państwie i zniszczono świątynię Atona. Niedawno odkryto w Karnaku mury z reliefami jednej z jego świątyń, ukryte w pylonie zbudowanym później przez faraona Horemhaba.

O przywiązaniu artystów do myślenia kanonami może świadczyć fakt, że realistyczne osiągnięcia sztuki z kilkunastoletniego okresu panowania Echnatona stały się schematami dla sztuki późniejszej. Na przykład wydłużony kształt czaszki charakterystyczny dla rodziny króla i odtwarzany wiernie za jego życia stał się typem urody przydawanym w sztuce późniejszej już nie tylko faraonom, ale nawet dworzanom i służbie.

C 0 JESZCZE WARTO WIEDZIEĆ

Ważniejsze odkrycia i prace archeologiczne w Egipcie

Zapoczątkowanie badań, w Dolinie Królów-G. B. Belzoni (1815). Odczytanie hieroglifów z kamienia z Rosette - Champollion (1822). Odkrycie alei Sfinksów, grobowca Ti w Sakkara - August Mariette (1850). Odkrycia w Dejr el-Bahari - W. M. F. Petrie (od 1880).

Odkrycie mumii Echnatona - Teodor Davis (1907).

Odkrycie grobu Tutenchamona w Dolinie Królów - Howard Carter (1922).