278 (34)

278 Część V

4)    Maciejewski)., 1969: bosiulki, s. 17; cieniutki, s. 17,37; czerwie?iiułki, s. 41-kruchulki, s. 39;

5)    Brzeziński W., 1982-1995: cichutki, cieniutki', cieplutki, króciutki, malutki, mięci ul ki, słodziutki...

6)    SychKoc: chorutki, niżulki, sam u t ki 'zupełnie samotny, samiutki'.

Przy okazji zwrócę uwagę na to, że w SychKasz, 1.1—VII jest tylko jedna formacja na -utki: samutki 'zupełnie samotny, samiutki'¹, s. 13 (z porównaniem cło koc. samutki).

7)    Górnowiez H., 1973-1974: denatki (bez alternacji!), drobniutki, malutki, ziclonutki (leż bez alternacji!);

8)    Steffen W., 1984: nagutki, śweżutki.

Przyjrzę się jeszcze paru źródłom gwarowym o charakterze ogólniejszym.

Sporo materiału zgromadził Cyran W_v 1977, s. 60. Z materiału tu zawartego wynika, że przymiotniki na -utki są częste też w woj. kieleckim i łódzkim (Sl)ejn²), np. błazoiutki (od błaunj), chorutki (bez alternacji!), dużutki; pojawiają się też w Łowickiem (Świd), np. burzutki (od bur}/); w powiecie rawickim (Nowak, Stach), np. dobrzutki (też w Małopolsce), mokrzutki, nagutki (też w Kra-kowskiem); w dawnej Ziemi Stężyckiej (War), dużutki; w powiecie łęczyckim (Szym, Wójt), np. krzyzoiutki, płaściulki; w gwarze Borów Tucholskich (Zabr), np. miał utki (od miałki), miękutki; w powiecie rawskim (Żegn), np. tijciutki (od l\jci); w powiecie konińskim (Bąk), np. iwawuiki itd.

Dodam tu jeszcze - już z komentarzy do MAGP PAN - takie przykłady, jak cianiutkie (płótno) z Rud w pow. puławskim (MAGP XII, cz. 2, s. 56),blado niebie-ściułki 'jasnoniebieski' z NJadwitnia w pow. Radzyń Podlaski (zob. MAGP XI, cz. 2, s. 107).

Dziełem o charakterze „ogólnym" (ale ciągle znajdującym się jeszcze w fazie początkowej), z którego wybrałem interesujący mnie materiał, jest SGP PAN, 1.1—V (A -Dojrzewać), zawierający sporo przymiotników na -utki. Znane są one właściwie gwarom w całej Polsce i w funkcji analogicznej do tej, która jest znana z polszczyzny ogólnej. Wybrane z tego źródła przymiotniki są liczne: bialutki, biegi utki 'szybki', brązowi utki, burzutki 'jaśniejszy odcień koloru burego', cal utki, chtodniułki, chudziutki, clnjbciutki 'szybki, żwawy, zwinny', cieniutki, czamiutki ff czerniutki, czerwień i utki i; czenooniutki, czubaci utki'wiąc.e} niż pełny, czubaty', czyściutki, delikatni u tki, dodatki...

Z SGP Karl dorzucę tu jeszcze parę przykładów z dalszej części alfabetu: sama tki // samiutki 'sam', wszi/ściulki' wszystek', złociutki 'złocisty', źralu tki 'zupełnie dojrzały'; formę na -utki mają w SGP Karl też niektóre przysłówki, np. wnedziutki 'wnet' („pow. podgórski")//hnedziutki (górale beskidowi),Z(m>dziułki 'zawsze' („pow. podgórski").

Z dokonanego wyżej przeglądu różnych źródeł gwarowych wynika, że przymiotniki na -utki są w polskich gwarach dobrze poświadczone; szczególnie dobrze jest to widoczne w materiale wypisanym z SGP PAN. Zróżnicowanie zebranych przymiotników pod względem podstaw słowotwórczych, od których są tworzone, jest spore, ale warto zauważyć, że przymiotnik o formie malutki nie jest w gwarach powszechny; w części gwar wyraźnie zastępuje go wff/usfct i maluchu}/. Zastanawia leż brak przymiotników na -utki na Kaszubach! Można sądzić, że rozprzestrzenienie w gwarach form deminutywnych, tworzonych od przymiotnika mały (i paru innych?), mogłyby być wdzięcznym tematem z zakresu dialektologii.

5.    Przymiotniki na -utki to w zasadzie typ słowotwórczy tylko polski, in nym językom słowiańskim prawie zupełnie nieznany. Jedynie w języku białoruskim oraz w obu językach łużyckich można znaleźć pojedyncze przykłady formacji na -utki, np.¹

a)    w języku białoruskim odnotowana została formacja przymiotnikowa cichutki 'cichutki' (zob. Tłumacza!')}}/słounik biefaruskaj rnoin/, t. 5/2, 1984);

b)    w dolnołużyckim (zob. tu Muka A., t. I II), jak np.jamilki(<jaden)'einig, cinzig', mniztiu(t)ki'nidrig' (t. III 236), śimułki 'iiberaus diinn und fcin...'; ciekawe, że Starosta M., 1985 zamiast wyżej cytowanych -za Muką-form deminutywnych na -utki zapisał tylko formy na -ucki {!! -utki), np. nizućki 'auBerst niedrig', śamtćki i!-tki 'hauchdunn, schr fcin...; sehr schlank../;

c)    w górnohiżyckim (zob. Zeman H., 1967): cyłuśki // cytutki 'calutki, calu-sieńki, caluteńki', jenuźki H jen u tki 'jedyny' // janitki 'jedyny, sam, wyłączny', samiutki H sami tki 'samiutki, samiuteńki'. Zwraca uwagę to, że w języku gór-nołużyckim pojawiają się również formacje na -itki, przypominające te, które były notowane w południowej Wielkopolsce.

6.    Przymiotniki na -utki, mające swoją dość dobrze udokumentowaną historię w języku polskim i zupełnie dobrze znane też polskim gwarom, nie mają, jak z powyższych danych wynika, liczących się przykładów w innych językach słowiańskich.

Ciekawe jednak, że w języku polskim wyrazem najwcześniej z tej grupy przymiotników notowanym jest przymiotnik malutki i że ten wyraz ma w XVI w. niezwykle wysoką frekwencję. Czy więc len przymiotnik nic jest swoistym historycznym ośrodkiem omawianego tu typu formacji przymiotnikowych na -utki? Może, wychodząc od tego przymiotnika, zdołamy przybliżyć się nieco do rozwiązania problemu genezy formacji na -utki.

Jeżeli uświadomimy sobie, że przyrostek-utki jest przyrostkiem złożonym z dwóch morfemów: -ut- i -ki, z których morfom -ut- pełni przede wszystkim

1

   Por. tu Indeks a lergo do słownika $uwr kaszubskich Bernarda SitchUj. Opr. B. Kocłnwski, Ossolineum 1991.

2

   Rozwiązania skrótów tu nie podaję - znajdują się we wspomnianej książce Cyrana.

'• Korzystniein tu 7 pomocy Horloszewicz A., Koinciulackn I., 198H oraz Uutek-iu u fergo rio dolnpłitżtjckicgo :k>umik{{ Arnoilu Muki, 1988.