2 (1236)

82 Irena Sułkowska

Nim się tym zajmiemy, przyjrzyjmy się najpierw zawartości treściowej ksiąg Metryki. Zasadniczą ich zawartość stanowią wpisy dokumentów wystawianych przez kancelarię królewską. Stanowią one ponad 90% całości za czasów Kazimierza Jagiellończyka, za jego następcy — Jana Olbrachta — dochodząc do 99%. Reszta to nieliczne wpisy dokumentów otrzymywanych głównie w sprawach związanych z polityką zagraniczną. Często uzasadnienie dla ich umieszczenia w księdze znajdujemy w towarzyszącym im wpisie odpowiedzi wysyłanej przez kancelarię. Ponadto księgi Metryki Koronnej zawierają notatki kancelaryjne, stanowiące materiał pomocniczy w pracy kancelarii. Będą to wykazy poborców, stacji, notatki o wydaniu opieczętowanych pergaminów lub dokumentów papierowych in blanco, wykazy obcych panujących wraz ze stosowanymi wobec nich tytułami itd. . .

Wspomniany już zasadniczy materiał ksiąg Metryki Koronnej — wpisy dokumentów wystawianych przez kancelarię — w ogromnej większości (ponad 94%) składa się z wpisów jednostkowych nadań, zezwoleń i potwierdzeń królewskich. Przeważają nadania na rzecz poszczególnych osób, mniej liczne nadania dla miast i na ostatnim liczebnie miejscu — dla klasztorów. Nieliczne tylko wpisy (poniżej 2%) dotyczą spraw o znaczeniu ogólnym, jak nadania i potwierdzenia przywilejów stanowych, wpisy uchwał sejmowych. Liczniejsza początkowo grupa wpisów o charakterze dyplomatycznym, dotyczących stosunków zagranicznych, stanowiąca za czasów Kazimierza Jagiellończyka ponad 3% wpisów, za Jana Olbrachta spada poniżej 0,5%. Rzeczą charakterystyczną jest prawie zupełny brak w Metryce Koronnej wpisów wyroków sądowych. Z czasów Kazimierza Jagiellończyka zachowało się około 1,5% wpisów tego rodzaju, z okresu panowania Jana Olbrachta nieco więcej — około 5%. Są to przede wszystkim wyroki w sporach, w których jedną ze stron jest miasto lub instytucja kościelna, oraz naznaczenie zakładu.

Tak się przedstawia w sposób jak najbardziej ogólny ujęta treść ksiąg Metryki Koronnej. Widzimy, że znajdują w nich miejsce w zasadzie wszystkie typy dokumentów, odpowiadające zakresowi działalności kancelarii koronnej. Otwarta pozostaje na razie kwestia, czy proporcje poszczególnych grup dokumentów wpisanych są zgodne z proporcjami dokumentów wystawionych. Sprawą tą zaj mierny się nieco, dalej.

Należy jeszcze zaznaczyć, że piętnasto wieczne księgi Metryki Koronnej zawierają zasadniczo wpisy dokumentów sensu stricto. Innego typu pisma, wychodzące z kancelarii królewskiej, o charakterze doraźnym — mandaty, pisma polecające i listy — nie bywały wpisywane. Podział ten pokrywa się w ogólnych zarysach z formą zewnętrzną. Wpisywano do ksiąg dokumenty pergaminowe, nie wpisywano dokumentów papierowych i listów. Warte zwrócić uwagę, że podobna praktyka istniała również w tym czasie w Czechach⁹.

Przechodząc do rozważań nad kompletnością ksiąg Metryki, należy zaznaczyć, że nie będziemy na tym miejscu rozpatrywać przypuszczeń co do jej początków, przyjmując za St. Kętrzyńskim, że istnienie ksiąg Metryki Koronnej od początków XV w. jest poświadczone źródłowo, zaś na podstawie porównania z innymi krajami i wniosków wysnutych z ówczesnych warunków w Polsce można wysunąć przypuszczenie o jej istnieniu już w drugiej połowie XIV w.¹⁰. Do znanych już dowodów na istnienie ksiąg regestowych kancelarii królewskiej w pierwszej połowie XV w. można dorzucić jeszcze jeden, stanowiący wyraźne współczesne poświadczenie tego faktu przed rokiem 1421. W Metryce Koronnej Zygmunta Augusta z 1554 r. znajduje się potwierdzenie dokumentu Władysława Jagiełły datowanego 4 VIII 1421 r., w którym król powtarza dokument własny zawierający nadanie Chodkowi Łojewiczowi z Wiśniac wsi Czir-lenowj Dworzisko, Kojdancze i Kahiiowa Ruda. Jako uzasadnienie powtórzenia nadania podano, że dokument ten był złożony w kancelarii królewskiej dla dokonania obiaty i został tam zagubiony¹¹. Król Władysław wydaje go powtórnie na podstawie wpisu znajdującego się w kancelarii królewskiej.

Zachowane piętnasto wieczne księgi Metryki Koronnej rozpoczynają się z początkiem panowania Kazimierza Jagiellończyka, 26 VII 1447 r. Przystępując do ich opisu należy na wstępie przypomnieć¹², jak przedstawiała się technika sporządzania ksiąg. Wpisu dokonywano na poszczególnych luźnych składkach papierowych, zawierających najczęściej 12—14 kart, czyli sześć (stąd nazwa sekstern .używana współcześnie na określenie takiej składki) lub siedem arkuszy. Czasem, gdy składka nie wystarczała dla dokoń-