2 (3141)

Close i in. (1980) wykazali, że upośledzenie czynności oddechowej płuc u osób, które uległy naiażeniu na amoniak, jest związane przede wszystkim z czasem narażenie, a nie ze stężeniem związku. Analiza stopnia narażenia 12 osób pozwoliła autorom na wyodrębnienie dwóch grup, wśród których była jedna narażona na amoniak o dużym stężeniu przez krótki okres, a druga na amoniak o mniejszym stężeniu, ale pizez dłuższy czas. Analiza badań klinicznych wykazała, że u osób narażonych na amoniak o mniejszym stężeniu, ale przez dłuższy czas, występuje chroniczne upośledzenie czynności układu oddechowego. Natomiast jedynie u kilku osób narażonych na związek o dużym stężeniu, ale przez krótki okres obserwowano krótkotrwale upośledzenie funkcjonowania układu oddechowego, a ostatecznie stan ich zdrowia pod względem funkcji płuc uznano za dobry.

Skutki narażenia podchronicznego na amoniak przedstawiono w tnbeji 4.

Tabela 4.

Skutki zdrowotne podchronicznego narażenia ludzi na amoniak drogą inhalacyjną

Stężenie, PP>^n	Okres narażenia	Skutek	Piśmiennictwo
25; 50 lub 100	6 tygodni, 5dni w tygodniu, 6 liAlzicń	stężenie 25 ppm amoniaku obserwowano 2-krotnie (na 78 obserwacji) skutki podrażnienia oczu, nosa i gardła; stężenie 50 ppm-22 razy na 198 obserwacji; 11 ca 84 obserwacji, Objawy te były obserwowane w ciągu 1. tygodnia i zanikały w dalszych dniach narażenia	Ferguson i in. 1977

DZIAŁANIE TOKSYCZNE NA ZWIERZĘTA Toksyczność ostra

Na podstawie wyników badań na zwierzętach wyraźnie wykazano, że stężenie śmiertelne amoniaku LC_J0 zależy od czasu narażenia. Zgodnie z regułą Habera — im czas narażenia jest krótszy, tym stężenie amoniaku, wywołujące śmierć 50% zwierząt, jest proporcjonalnie większe. Dla szczurów narażonych przez 16 h wartość LC₅o wyniosła 700 mg/m³, a dła narażenia, które trwało 15 min - 12180 mg/m³ (Weedon i in. 1940; Prokopieva i in. 1973). W wypadku myszy, 16-godzinue narażenie na amoniak o stężeniu 700 mg/m³wywołalo śmierć 50% zwierząt. W czasie 30-minutowcgo narażenia wartość LCjo wyniosła 15000 mg/m³, a 60--mimttowego - 7900 mg/m³ (Weedon i‘in; 1940; Prokopicva i in. 1973; Hilado i in. 1977).

Na podstawie wyników badań na królikach wykazano, że narażenie 3-godzinne na amoniak o stężeniu 35 mg/m³ powoduje spowolnienie oddechu (Mayati, Merilan 1972). Natomiast 1-godzinne narażenie szczurów na amoniak o stężeniu 60 rag/m³ wzmogło zapalne skutki reakcji alergicznej na ovalbuminę (Siegel i in. 1997). .Spośród innych skutków wykazano, że 6-godzmne narażenie na amoniak o stężeniu 70 mg/m³ wzmogło pobudliwość u szczu-lów i myszy (Tepper i in. 1985). Natomiast u królików 1-godzinne narażenie na amoiuak o

zmian w badanych narządach czy tkankach. Na podstawie oceny mikroskopowej wykazanej niespecyficzne zmiany zapalne płuc i nerek uf 0% badanych zwierząt    |

Ciągle, 114-dniowe narażenie na amoniak o stężeniu 40 mg/m³ nic spowodował | śmierci żadnego z narażonych zwierząt. Obserwacje pośmiertne nie wykazały żadnych zmianl a jedynie ocena histopatologiczna u 1 szczura, 1 małpy i 2 psów wykazała obecność ma krok; [ gów wypełnionych lipidami.    J

Powtarzane narażenie szczurów, świnek morskich, królików, małp i psów na mnoninll o stężeniu 770 mg/m³ przez 6 tygodni, 5 dni w tygodniu, 8 h dziennie nie spowodowało żab nego przypadku śmiertelnego. W stopniu umiarkowanym dochodziło do łzawienia u psów-królików w ciągu pierwszego tygodnia narażenia. W 2. tygodniu narażenia skutki te zniknęły nie obserwowano żadnych oznak toksyczności podczas dalszego narażenia. Na podstawi-wyników badań histopatologicznych i hematologicznych nie wykazano żadnych istotnyc! zmian, które można by łączyć z narażeniem. Płuca szczurów i świnek morskich wykazały oznaki niespecyficznych reakcji zapalnych. Narażenie prowadzone w identyczny sposób, al amoniakiem o stężeniu 155mg/m³ również nie spowodowało śmierci żadnego ze zwierząt Nie wykazano także żadnych widocznych o znal: toksyczności. Wszystkie wskaźniki heniniy logiczne były w normie, a jedynie na podstawie wyników badań histopatologicznych wykaza no u 1 małpy, spośród 3 małp narażonych, ogniskowe zapalenie pluć.

U królików 2,5 ^ 3-godzinnc narażenie na amoniak o stężeniu .35 mg/m³ spowolnił szybkość oddechu podczas narażenia. Trzy godziny po przerwaniu narażenia skutku tego ju nie obserwowano. Podobnych obserwacji dostarczyło narażenie na amoniak o stężeni; 70 mg/m³. Również i w tym wypadku po 3 h od narażenia nie obserwowano tych zmian i zwierząt.

U świń narażonych w sposób ciągły na amoniak o stężeniach powyżej 17,5 mg/m prącz 6 dni zaobserwowano zmniejszenie przyrostu ciężaru ciała, zależne od wielkości narc żenią. Reakcję zapalną górnych dróg oddechowych, w postaci zwiększonej liczby ncutrofili v-popłuczynach nosowych tych zwierząt, obserwowano już po narażeniu na amoniak o stężeni; 17,5 mg/m³ (Urbain i in. 1994). Liczba tych komórek w warstwie nabłonkowej małżowin;, nosowej oraz przerost naskórka znamiennie korelowały z wielkością narażenia. W wyniki-narażenia na amoniak o stężeniu 17,5 mg/m³ stwierdzono u tych zwierząt również zmiany czynnościowe mięśni gładkich tchawicy (Urbain i in. 1996). Badanie skutku narażenia tu' amoniak o stężeniach 0    70 mg/m³, wykonane na wyizolowanych płucach, nie wykazały jego

wpływu na hemodynamikę naczyniową płuc oraz przepuszczalność naczyń (Gustin i in. 1994).    •

W NAJWYŻSZE DOPUSZCZALNE STĘŻENIE (NDS) W POWIETRZU NA STANOWISKACH PRACY

Istniejące wartości NDS

Wartości normatywów higienicznych w poszczególnych państwach przedstawiono w tabeli 8.;

Ze względu na silne działanie drażniące amoniaku, ustalone normatywy mają w więk\ szóści charakter dopuszczalnych stężeń średnich ważonych dla 8-godzinnej pracy dziennej (TWA), z jednocześnie obowiązującym stężeniem pułapowym (ceiling valuc).

■24