30 31

i dyskusyjne. To dobrze. Mogą być bowiem nowym implusem w prowadzeniu dalszych, naukowo bardziej pogłębionych badań i studiów w tym zakresie wiedzy pedagogicznej. Zasygnalizowane tu tylko skrótowo "wątki tematyczne" będą przedmiotem szczegółowej analizy.

3. EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA — JEJ ISTOTA, PODSTAWOWE PROBLEMY

Okres nauczania początkowego jest szczególnie ważnym etapem w rozwoju dziecka. W tym bowiem okresie dzjęcko przebywa drogę rozwoju od dzieciństwa po początek dorastania.^Od tego, jaki poziom sprawności i umiejętności osiągnie, zależy w dużym stopniu jego dalszy „bezkolizyjny’' rozwój. Stąd też ranga pracy pedagogicznej z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym powinna być umacniana w naszym systemie edukacyjnym. Wymaga tego interes dziecka.

[Rozwój psychiczny dziecka ma charakter indywidualny, uwarunkowany różnymi czynnikami oddziałującymi nań stymulująco i hamująco. Niemniej możemy dostrzec pewne zjawiska i prawidłowości bardziej ogólne, typowe dla danego wielu dziecka^Fakt ten, powszechnie stwierdzany przez psychologów, upoważnia do wyodrębnienia pewnych etapów w rozwoju psychicznym. Etapy te nie mają charakteru statycznego, lecz dynamiczny. Granica między nimi jest płynna, uzależniona od indywidualnie oddziałujących określonych czynników czy — jak określa to współczesna psychologia poznawcza — „środowiska informacyjnego”. Czynniki te oddziałują stymulująco lub hamująco na rozwój dziecka.

Określone etapy w rozwoju dziecka nie są formalnymi strukturami. Dość często nie zależą od wieku jako takiego, lecz od konkretnych treści, jakie opanowuje ono w procesie własnego rozwoju, każde ma bowiem indywidualną drogę rozwoju.

W różnych etapach rozwoju dziecka można wyróżnić pewne symptomatyczne formy aktywności. Nie ma tu miejsca na szerszą analizę tego zjawiska. Szczegółowe dane na ten temat można znaleźć w odpowiednich opracowaniach psychologicznych¹. Wystarczy wskazać tylko na podstawowe formy aktywności dziecka w młodszym wieku szkolnym. Wśród wielu symptomatycznych form aktywności na szczególną uwagę zasługują następujące: własne doświadczenia; aktywność dziecka ma charakter czynnościowy, sytuacyjny, myślenie dziecka ma charakter praktyczny, konkretno-obrazowy; uwaga ma charakter mimowolny, uwarunkowany aktualną sytuacją; procesy pobudzenia dominują na procesami hamowania; w rozwoju fizycznym występuje zjawisko stałego „głodu ruchu’' itp.

W toku dalszego rozwoju następuje proces interioryzacji czynności praktycznych i dziecko w większym stopniu opiera swoją aktywność na wyobrażeniach czy określonych symbolach. Tak więc w procesie edukacji wczesnoszkolnej możemy powiedzieć, że symptomatyczną cechą aktywności jest aktywność sytuacyjna, czynnościowa czy tzw. kontekstowa.

Obecnie możemy postawić pytanie podstawowe. Czy edukacja wczes-noszkolna, jako zagadnienie pedagogiczne, ma charakter swoisty? I z kolei następne: Jeżeli edukacja wczesnoszkolna ma charakter swoisty, to w czym, czy w jakich zakresach pracy pedagogicznej znajduje to swój wyraz? Swoistość w sensie semantycznym to między innymi charakterystyczna właściwość przypisywania wartości wyłącznie lub prawie wyłącznie jednemu obiektowi, zjawisku. Innymi słowy: swoistość jest atrybutem obiektu, przedmiotu itp. mającego odrębne właściwości.

Trudno w sposób precyzyjny określić odrębność czy swoistość edukacji wczesnoszkolnej wśród nauk pedagogicznych. Jednak w pracy pedagogicznej z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym można wyróżnić pewne preferencje, uzasadniające odrębność edukacji wczesnoszkolnej. Jest ich zapewne wiele. Tutaj zwrócę uwagę tylko na moim zdaniem, podstawowe, a w szczególności: na charakter edukacji wczesnoszkolnej, jej funkcje edukacyjne, a także organizację.

Jaki ma zatem charakter edukacja wczesnoszkolna? Stefan Wołoszyn pisze, że nauczanie początkowe, „to nauczanie propedeutyczne, a więc nie ma charakteru wykształcenia samowystarczalnego, lecz pełni głównie funkcje kształcenia wprowadzającego i usprawniającego do dalszej nauki. Jest podbudową czy fundamentem, na którym dopiero można budować gmach wykształcenia przygotowującego do bezpośredniego użytecznego udziału w życiu. Z tego punktu widzenia im lepszą sprawność umysłową osiągnie dziecko na szczeblu nauczania początkowego, tym lepiej nauczanie to spełnia swoje zadania. Rozwijanie

31

1

Por. E.B. Hurlock Rozwój dziecka. Warszawa 1961. PWN; Psychologia dziecka od urodzenia do wieku młodzieńczego. Praca zbiorowa pod red. Maurice’a Dcbesse’a. Warszawa 1963, PZWS; J. Piaget Studia z psychologii dziecka. Warszawa 1966, PWN.