306 307

Wt* * mi> tu .ikajnmatu .i le/kii praca pr*>w<u1/i do i»,»gii..t> /<ł«iur i.i mużiid luipstrywac r punktu wi

•    łfeiii.i • mpiryi ?iui prawd/.iwosii. czym zrfsit) zajmu |t* ut ptydialoiia inoiywac ji, badając iiutiumentalizm

' -liku >”'l n «fekui na dr i’U*kt jnt pmpuiitonalny

*    '«*>-unkn dn wysiłku/ Psvchnlogia spiawiedliwosci (ftiuwnoui) społecznej .• aiimijc się jednak również /a-ładnieniem oceny pi/e/. ludzi, na ile w ich przyj,_a,jj. twierdzenie to się sprawdza" Oznacza lo, ze Imj, (zwłaszcza w indywidualistyc/nej kulturze /acho,j.' pizykladaja wartość iowame do tej empirycznej z;ii,_V|if sci. będąc s/c /ogólnie wyczuleni na brak piopmiion^ ści wysiłku i efektu Protesty, siiajki czynne oraz włr,^₍, s-3 konsekwencjami braku sprawiedliwości wyrażają

Mirhael Harris Bond (1944-). Portret uczonego

Kanadyjczyk z doktoratem uzyskanym na Uniwersytecie Stanforda, znalazł się jako towarzysz swej żony o nazwisku Kownisky. na początku lat 70 XX w. w Japona. Tak rozpoczyna się osobista opowieść o drodze Michaela Bonda do psychologii międzykulturowej (Me. Yoo and iACC-P. Bond. 2002).

Zacząłem szkicowanie jego sytwetki od motta, ponieważ teet to styl bardzo dta Bonda charakterystyczny Bardzo c :ęsto posługuje się on maksymami, zaczerpniętymi z literatury > f??o2of.‘ światowej cytatami, wyrażającymi paradoks. nieoczekiwane skojarzenie, .złotą myśl*. Kiedy na kongresie IACCP w Xi'an (Chiny> odbierał nagrodę za wy-t«ine osiągnięcia w psychologii międzykulturowej, wypowiedział jedno roante. _W konfrontacji z obiadem, wszystkie mnm działania muszą ustąpić, a słowa zamilknąć.' * H tc właśni czas Zbliżającego się obiadu; Bond dostał gjNOmkie brawo i wszyscy zgromadzeni udali się na obiad. Początek yoe na Dalekim Wschodzie Bond opisuje jako t-udne doświadczenie a- alturacyjne i patrz rozdz 14). « trakcie »t ieego odczuwał często zagubienie, niezrozu omanie - przeżywał dotegkwe. choć niejasne, odczucia za-smbai am w ania. a ma pasi^e do otaczającego go świata w prrywi - i człowieka bardzo szczupłego i mierzą-

. W '-!ę; v' ą : ;    która nl«i'?a Mziłi? podrSt js*» pytanie

i »k dc sio do tego. im wę.iiown-c dotarł do punktu stertował) ilcisi >«--?;•-owene wytłumacaame da mojej tam otacnoia Jakiś krok skierował mnW do lego punktu.

Odmiennego od wszystkich innych miejsc ns zerm.* (Louis Oogen Fcniiór ctooki>1* mego pc* _łv

, cego około dwóch metrów, wyrazistość fizyczna mogła stanowić dodatkowa utrudnienie.)

Kariera naukowa Bonda rozkwitła wraz z uzyskaniem prze zer, pozycji akademickiej w Chinese Umversity of Hong Kong. gdzie pozostawał profesorem do końca 2008 r Bond test badaczem bardzo aktywnym w całym obszarze kulturowo zorientowanej psychologii społecznej i osobowości. W roku 1967 ukazała się praca pod kryptonimem CCC tCbmese Cutturat Connecttom. której byt on pierw szym autorem. Było to sprawozdanie z międzykulturowych badan na podstawie kwestionariusza wartości konfucjań-! skich. Wymiar LTO w pracy Hofstede pochodzi z badać Bonda, gdzie nazywał się Confudan Dynamtsm. Ludzka serdeczność (Humań Hesrtedness) to inny wymiar, do którego nawiązuję z tej książce Ostatnie 10 lat to zespołowa praca nad aksjomatami społecznymi i najnowszej daty opracowania pochodzące z tego projektu Wiele książek Bonda nawiązuje do psychologu kultury chińskiej: The psycholog/ of Chinese peopte (1986). Bet ond the Chinese face (1995) Wspólnie z P. Smithem jest autorem podręcznika Soda: psychology across cuttures. w którego trzecim wydaniu uczestniczy również Cigdem Kagitęibaęi.

Bond był prezydentem IACCP i 1998-2002) i jest osoba bardzo znaną, aktywną w międzynarodowym środowisku naukowym psychologu.

Mimo iz spędził przynajmniej połowę swego życia na Dale- j kim Wschodzie i w swych sławnych mottach wypowiada- [ nych bądź pisanych często korzysta z autorów chińskich. ! pozostał bardzo amerykański w stylu bycia. Nie zna języka chińskiego, intelektualnie jest bardzo międzynarodowi lecz jako osobę należałoby go określić mianem ekspatnan-ta. pracownika zagranicznego w byłej brytyjskiej ketom, a od 1997 r_. specjalnej strefy ChRL, jaką jest Hongkong.

tlę w stwierdzeniu „Nasza ciężka praca nie prowadzi do *i*ic twego poziomu nagrody".

Nic tylko związek w postaci zależności {A -* B} pod lega owaluncji. Dotyczy to również elementów składowych. W przypadku aksjomatu dotyczącego pracy, sprowadza się to do pytania: „Czy ciężka praca j< st czymś dobrym⁷" Zapewne mamy tu do czynienia z polrwałencją _sdyż łatwo wskazać na argumenty afirmujace ( tak, gdyż świadczy o dyscyplinie, odpowiedzialności i uczciwości człowieka**!, jak i negujące („nie. gdyż świadczy » frajer* stwie. prowadzi do zmęczenia i niszczy radość życia"). Tych ukrytych ocen nie da się uniknąć, wartości są bowiem bardziej pierwotne od aksjomatów społecznych Za pomocą aksjomatów można wreszcie uzasadniać pewne zjawiska jako: 1) stanowiące zaprzeczenie wartości lub tez 2) będące uszczegółowieniami naczelnych zasad życiowych.

Osoba, dla której ważne sa wartości hedonistyczne Wnu|< zgodnie z kołową strukturą wartości według Scnwartza. powinna nie akceptować wartości będących afirmacją ciężkiej pracy W|_Ach.: Te dwa typy wartości są niekompatybilne. Ale dlaczego tak ma być?

I.    Właśnie aksjomat społeczny A.S.|Ach->~He) może ową niezgodność uzasadnić w postaci następującego rozumowania:

W|He|' Wartością jest takie życie, które przysparza człowiekowi przyjemności.

''•S-{Ach-> —He)- Ciężka praca uniemożliwia czerpanie przyjemności z życia (nie ma na nie czasu, okazji i energiii ~^w|Ach| Ciężka praca jest antywartością (czymś złym. .przekleństwem").

II.    W przypadku gdy chcemy pozytywnie uzasadnić wartość, rozumowanie wygląda rak:

W |h_cj: Wartością jest takie życie, które przysparza człowiekowi przyjemności.

^{A S} (~Ach ->HeJ^: D*¹⁷⁰ czasu wolnego od pracy, to dużo przyjem ności.

W związku z tym.

W j_Ach|^: Ouvo czasu wolnego od pracy jest wartością godna pożądania

Jak widać z dokonanego przeglądu, wartości i przekonania są ze sobą wielostronnie powiązane, a ściśle poznawczy charakter aksjomatów jest ograniczony ich ewa-luatywnymi konsekwencjami i funkcjami (np obronnymi, racjonalizującymi) (Kruglanski, 1989; Leung i in.. 2002).

Kwestionariusz Aksjomatów Społecznych (Social Axiorm Sunry, SAS). Skąd się wzięty stwierdzenia, z których zbudowane jest narzędzie badawcze SAS? - Autorzy podają wiele źródeł, z których czerpali w różnych fazach konstrukcji (Bond, Leung. 2001). Wstępne badania prowadzone były w Hongkongu. Wenezueli. Indiach i Hiszpanii w latach 1994-1996. Źródłami materiału badawczego były:

•    Ogólne krótkie wywiady.

•    Otwarte wywiady odnośnie do przekonań w zakresie reguł regulujących interakcje z innymi i codzienne wydarzenia.

•    Rejestrowane w dyskursie publicznym przekonania odnośnie do prawidłowości dotyczących- atrybutów jo. cech psycholo

gii/nwh liid/i trgnl interakcji hmkfinnawanw grup tgmmmk w środowisku przyrndrnczym zjawisk iwśpriyimk' wr-h

•    Priifccmama tdwtrar do zdrów, miłości awłześMwa nśu mt pracy rfbgn pohtyki i żyda «połn mag* w ogni* formulo ww w dokumentach puhhczm- h

•    talemewftt dwugodzinne wywiady dntyci** przekonań o$o białych.

•    Otwarte kwunononmte z udaniem określen i prąciu najwar nieiuyth puekoiwń, tako u*ad sterujacYch poatąpowaniem widnym.

•    Aftahia u • * iMterwMny kułturowych podręczników szkol nych, gazet, magazynów przystaw, ptoaenrk

Autorzy podają, iż te wszystkich tych źródeł zebrano w Hongkongu 2000 stwierdzeń, a w Wenezueli ponad 1100. Jak zwykle w takich przypadkach, redukcja puli wyjściowej polegała na usuwaniu stwierdzeń tynommicznyih oraz niejasnych (wieloznacznych). Do ostatecznego kwe stionariusza. na podstawie którego przeprowadzono badania pilotażowe w obu tych krajach, użyto 182 stwierdzeń (Leung i in.. 2002).

Aksjomaty społeczne - poziom jednostkowy.

Pięć wymiarów przekonań

Załącznik 8 I przedstawia kwestionariusz w wersji ostatecznej, jaka wyłoniła się z badan pilotażowych prowadzonych za pomocą analizy czynnikowej". SAS w pierwszych badaniach (Leung i in., 2002) liczył 82 pozycje tworząc e pięć skal czynnikowych. W wersji ostatecznie), przytoczonej w załączniku 8.2, autorzy zredukowali go do 60 pozycji.

Cynizm społeczny Pierwszym, a więc najsilniejszym czynnikiem w SAS okazał się wymiar, który autorzy nazwa li cynizmem społecznym (w załączniku 8.2 liczy on aż 18 pozycji}. Wspólnym mianownikiem dla tego wymiaru jest przypisywanie ludziom skłonności do wykorzystywania innych dla własnych celów oraz przeświadcznie o dysfunkcjonalnych konsekwencjach prospołecznej dobroci łpalrz tez rozdz. 7). Wyraża się to z jednej strony w takich wskaźnikach, pozycjach skali, jak:

Zdobycie władzy i wysokiego statusu sprzecznego czyni ludzi aroganckimi.

i drugiej zaś:

Osoby dobreęo (łagodnego serca) sa często wykorzystywane przez innych

W święcie widzianym przez pryzmat cynizmu społecznego do sukcesu dochodzi się bezwzględnością wobec innych (ceł uświęca środki): ludzie którzy osiągnęli wysokie pozycje, wykorzystali po drodze innych i nadal to

' Analiza czynnikowa, zwłaszcza jeśli jot pr uprowadzona na eto nych t różnych kultur, jest złoconą pn* retor* statystyczną. w tfu.'¹ goły której nie będziemy się tu wetować. Dosc powiedzieć, ze w pierwszym etapie przeprowadza się analizę globalna na wszystkich danych na podstawie zagregowanych macierzy korelacji. a następnie sprawdzana jest równo-ważność rozwiązań czynnikowych we wszystkich próbach krajowych 0z» rotacja Prulcrusta. patrz van de V5jver i Leung. 1997 rozdz 4)

307

Aksjomaty społeczne. Przekonania o prawidłowościach rządzących światem