30

Inne źródła 63

tymi z pożytkiem można się posługiwać niezależnie od ich zasadniczego przezna-czenia.

Główny Urząd Statystyczny systematycznie prowadzi badania budżetów rodzinnych, których celem jest ustalenie poziomu i struktury wydatków i dochodów rodzin. Dobór rodzin do badania odbywa się w sposób losowy. Szczegółowe informacje o składzie liczebnym rodzin (i gospodarstw domowych) oraz indywidualna charakterystyka poszczególnych jednostek wchodzących w skład badanych gospodarstw domowych mogą być podstawą wielu interesujących dociekań demograficznych.

Elektroniczna technika obliczeniowa stworzyła dodatkowe bardzo szerokie możliwości zdobywania informacji demograficznych. Zagadnienia demograficzne objęte są w zaplanowanych w Polsce na szeroką skalę: Systemie Państwowej Informacji Statystycznej (SPIS) oraz podsystemach „Ludność” i „Region”. Ponadto w ścisłym związku z tym systemem informatycznym jest opracowywany Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności (PESEL), w ramach którego uruchomiono już podsystem „Magister” (obejmujący ewidencję osób z wyższym wykształceniem), a w przygotowaniu są następne podsystemy, jak np.: „Mistrz”, „Rynek Pracy”, „Emeryt i Rencista”. Zgodnie z założeniami system PESEL będzie charakteryzował każdego obywatela kraju pod kątem około 100 cech. Pełne wdrożenie systemu i oparcie go na rzeczywistych, bieżąco aktualizowanych danych może przyczynić się do zwiększenia operatywności badań demograficznych.

Jak już wspomnieliśmy uprzednio, rola badań demograficznych metodą reprezentacyjną stale rośnie. Dotyczy to zwłaszcza badań płodności kobiet, które były już kilkakrotnie przeprowadzane tą metodą w Polsce zarówno w skali całego kraju, jak i w pewnych regionach, oraz badań migracji ludności. Czasami o badaniach tego typu mówi się, że są przeprowadzane tzw. metodą anamnestyczną. Istota tej metody polega na tym, że wylosowane osoby (badanie przeprowadza się z reguły metodą reprezentacyjną, by móc uogólnić wyniki) udzielają informacji o faktach demograficznych za dłuższy okres. Najczęściej spotykanym badaniem tego typu jest w demografii badanie płodności ogólnej kobiet. Wylosowane kobiety określają wówczas np.: łączną liczbę żywo i martwo urodzonych dzieci, wielora-kość porodów (pojedynczy, bliźniaczy, trojaczy itp.), długość odstępów między kolejnymi urodzeniami.

Metoda anamnestyczna pozwala na ocenę procesów demograficznych zachodzących w różnych okresach, a reprezentacyjny charakter tych badań umożliwia znaczne rozbudowanie zakresu pytań w porównaniu z zakresem pytań stosowanych w ogólnopaństwowej rejestracji (i sprawozdawczości) ruchu naturalnego ludności.

Należy jednak pamiętać, że przy ocenie procesów demograficznych, na podstawie wyników badań anamnestycznych, trzeba zachować dużą ostrożność przy formułowaniu wniosków. Badając na przykład ogólną płodność kobiet, pytamy kobiety żyjące w momencie badania, a wobec tego eliminujemy pewną grupę kobiet